Internationale ontwikkelingen waren in 2021 steeds lastiger te voorspellen en te beheersen. Binnen Nederland hielden veel dreigingen verband met verdeeldheid en verharding in de samenleving. Die maatschappelijke ontwikkelingen stemmen tot zorg. Dat zegt de AIVD bij de presentatie van het jaarverslag.

Enerzijds bestaat het gevaar dat radicale gedachten uitgroeien tot extremistische voornemens en uiteindelijk tot gebruik van geweld. Anderzijds is er een risico dat het vertrouwen in de democratische rechtsorde langzaam wordt ondermijnd en mensen zich afkeren van de maatschappij. De huidige oorlog in Oekraïne plaatst bestaande dreigingen in een scherper daglicht. Dit gewapende conflict laat Europa schudden op de grondvesten.

Grote geopolitieke verschuivingen
De veranderde houding van Rusland leidt tot grote geopolitieke verschuivingen die naar verwachting langdurige consequenties hebben voor onderlinge verhoudingen en invloedssferen. Juist in zo’n veranderende wereld is het van belang dat Nederland beschikt over een eigenstandige inlichtingenpositie om weloverwogen keuzes te maken, zo zegt de AIVD. Die eigenstandige inlichtingenpositie is des te belangrijker omdat dreigingen in toenemende mate aan elkaar en met elkaar verknoopt zijn: nationaal en internationaal, digitaal en fysiek, statelijk en non-statelijk. Dreigingen ontwikkelen zich ook steeds sneller door de online component die zij hebben en waar diensten op moeten kunnen anticiperen. Het is een trieste onderstreping van de noodzaak van het werk van de diensten.

Meer aanhangers rechts-extremisme
Rechts-extremistische groepen kregen in 2021 meer aanhang; hun wereldbeeld krijgt meer gehoor. Daarin wordt chaos toegejuicht, worden minderheden uitgesloten en geweld goedgepraat in de hoop op een gewelddadige omwenteling in Nederland. Als rechts-extremistische ideeën breder worden omarmd en het maken van onderscheid op basis van ras, geslacht, geaardheid of geloof wordt genormaliseerd, dreigt dat op de lange termijn de democratische rechtsorde te ondermijnen die is gestoeld op diversiteit en gelijke rechten voor iedereen.

Groeiend probleem van rechts terrorisme
Accelerationisme – een gewelddadige stroming binnen het rechts-extremisme – is een groeiend probleem. In besloten online chatgroepen verheerlijken accelerationisten terroristisch geweld. Veelal kwetsbare jongens worden daarin meegezogen en kunnen snel radicaliseren. Dat maakt een aanslag van rechts terroristische eenlingen of groepjes voorstelbaar.

Anti-overheidsprotest radicaliseert
Waar in het voorgaande jaarverslag werd geconstateerd dat er het op gebied van anti-overheidsprotest een voedingsbodem aan ontstaan was voor extremisme, zagen we in 2021 een deel van dat protest, vooral tegen coronamaatregelen, daadwerkelijk radicaliseren. Dat werd onder andere zichtbaar door de onrustbarende toename van het aantal bedreigingen van politici, wetenschappers, medici, politieagenten en journalisten. Het sluipende gevaar van deze ontwikkeling is tegelijkertijd dat wantrouwen, desinformatie en polarisatie het vertrouwen in de democratie aantast en ertoe kan leiden dat mensen zich terugtrekken in een parallelle samenleving. Dat is ongewenst in een democratische rechtsstaat.

Dreiging jihadistische beweging onverminderd hoog
De jihadistische beweging stagneert: de omvang van de beweging in Nederland neemt niet toe. Grote verbindende onderwerpen waardoor jihadisten worden getriggerd blijven uit. Maar de geweldsdreiging blijft onverminderd groot, zoals de arrestatie van een groep jihadisten in Eindhoven liet zien. Daarnaast vormen tweede en derde generatie wahhabi-salafistsche aanjagers op termijn een risico, omdat hun boodschap ertoe kan leiden dat hun aanhangers de Nederlandse rechtsstaat afwijzen.

Aanvullende wetgeving tegen cyberaanvallen
Cyberaanvallen raken iedereen: de kans dat privépersonen, bedrijven of overheid succesvol worden gehackt is het afgelopen jaar toegenomen. De in het vorige jaarverslag waargenomen trend zet zich daarmee onverminderd door. China en Rusland lopen daarin voorop met hun offensieve cyberprogramma’s, waarbij grote aantallen hackers worden ingezet om te spioneren, kennis te stelen of sabotage voor te bereiden of te plegen in vitale infrastructuur, zoals luchthavens en energiecentrales. De nieuwe tijdelijke wet stelt de AIVD en MIVD in staat om effectiever te reageren op dergelijke cyberdreigingen.