Er zijn volgens de NCTV momenteel geen aanwijzingen dat de oorlog in Oekraïne specifieke dreigingen brengt ten aanzien van Nederland, maar de ontwikkelingen in het conflict volgen elkaar snel op. Dat maakt dat het dreigingsbeeld snel kan veranderen.

De recente agressie door de Russische Federatie aan de oostgrens van Europa werpt volgens de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) nieuw licht op de nationale veiligheid. De oorlog in Oekraïne geeft aanleiding om de Nederlandse veiligheidsbelangen scherp in de gaten te blijven houden. Het conflict kan verschillende effecten op ons land hebben, bijvoorbeeld op het gebied van cybersecurity of energiezekerheid. De afgelopen jaren zijn er voorbereidingen getroffen over hoe met zulke gevolgen om te gaan.

Coördinatie
De Rijksoverheid houdt er rekening mee dat het conflict in Oekraïne op verschillende manieren de nationale veiligheid van Nederland kan raken. Hierbij valt te denken aan cyberaanvallen, die vitale delen van bestuur, infrastructuur, economie of samenleving kunnen raken. Meer concreet kan het dan gaan om communicatiesystemen en energie-infrastructuur, maar ook om ziekenhuizen of betalingsverkeer. Ook thema’s als migratie, gevolgen voor ondernemers en nucleair komen voorbij. De betrokken ministeries beschouwen continu de situatie op hun vakgebied, waarbij de NCTV partijen samenbrengt en verbindt. Er is contact met veiligheidsregio’s en vitale sectoren. Mocht het nodig zijn, dan kan het kabinet de nationale crisisstructuur activeren.

Adviezen voor iedereen
Naast informatie voor partnerorganisaties, vitale sectoren en andere professionals, is de informatie via een website ook beschikbaar voor het algemeen publiek. Het is altijd goed om voorbereid te zijn op crisissituatie. De algemene adviezen die daarop van toepassing zijn, gelden ook nu. Op crisis.nl is veel informatie te vinden over eventuele risico’s en wat burgers kunnen doen. Op Rijksoverheid.nl wordt alle informatie gebundeld over de situatie in Oekraïne en vragen die het voor Nederland kan oproepen. Voor ondernemers is gebundelde informatie te vinden op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Belangen kwetsbaar, dreiging complex
De NCTV is behalve coördinator en adviseur op enkele terreinen ook expert, zoals voor cybersecurity, weerbaarheid statelijke dreigingen en contraterrorisme. De expertise op dergelijke onderwerpen wordt regelmatig vertaald in dreigingsbeelden. Bekend is het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland, maar er is ook het Dreigingsbeeld Statelijke Actoren (opgesteld door AIVD, MIVD en NCTV). Hierin is in 2021 vastgesteld dat de nationale veiligheidsbelangen kwetsbaar zijn en substantieel worden bedreigd en aangetast door statelijke actoren. Het Cybersecuritybeeld Nederland wees uit dat de dreiging die uitgaat van statelijke actoren richting de Nederlandse samenleving divers en complex is. De toegenomen digitalisering en technologische mogelijkheden vergroten de risico’s die daarmee samenhangen.

Hybride dreiging
Hybride dreigingen hebben in de situatie rond Oekraïne bijzondere aandacht. Bij een hybride campagne worden naast militaire middelen bijvoorbeeld ook propaganda en nepnieuws gebruikt om de (lokale) bevolking op een verkeerd been te zetten, maar ook het hacken van vitale infrastructuur of communicatiemiddelen behoort tot de hybride dreigingen. Ook als Nederland zelf geen direct doelwit is van een hybride campagne, kan Nederland als gevolg van nevenschade hiervan toch gevolgen ondervinden.

Misleiding door (des)informatie
In tijden van oorlog worden feiten en woorden ook vaak ingezet als conflictmiddel. Desinformatie is bewust misleidende en onjuiste informatie, opzettelijk verspreid met kwade intentie. Desinformatie kent veel vormen, maar kan onder andere bestaan uit berichten met verdraaide of uit de context gehaalde feiten. Soms zit er een uit z’n verband getrokken kern van waarheid in. Dat maakt het lastig om het van betrouwbare berichten te onderscheiden. Desinformatie kan verwarring veroorzaken bij burgers. Het is doorgaans ook gericht op het vergroten van de verdeeldheid in een samenleving en is daarmee een risico voor de Nederlandse nationale veiligheid. Informatie over hoe desinformatie te herkennen is te vinden op deze pagina.

Ontwikkeling van de cyberdreiging
Het conflict in Oekraïne heeft ertoe geleid dat partijen in het conflict digitale middelen inzetten of dat van plan zijn. Op dit moment zijn de cyberaanvallen vooral gericht op doelwitten binnen Oekraïne en Rusland. Dit kan echter veranderen als de focus van de Russische Federatie verschuift. Naast statelijke actoren mengen nu ook andere actoren zich in het conflict, zoals hacktivisten (Anonymous, pro-Oekraïens) en cybercriminelen gelieerd aan de Russen (zoals de Conti ransomwaregroep). Daarnaast heeft de Oekraïense regering een oproep gedaan aan internationale hackers om zich aan te sluiten bij een ‘cyberleger’ in de strijd tegen Rusland. Doordat er meer actoren betrokken zijn bij het conflict, maakt dit het dreigingsbeeld ondoorzichtig en onvoorspelbaar. Verder maakt dit het zeer complex om acties toe te kennen aan specifieke partijen.

Impact op Nederland
Digitale aanvallen op de Russische Federatie die daadwerkelijk vitale diensten uitschakelen zullen ongetwijfeld tot een reactie leiden. Cyberaanvallen kunnen voeding zijn voor het Kremlin narratief dat het onder vuur van het Westen ligt en maakt deze ‘vijandige’ westerse houding ook voor Russische burgers merkbaar. Digitale aanvallen kunnen door Rusland gezien worden als een aanleiding om een digitale tegenaanval te starten.
Als Nederland(se infrastructuur) misbruikt wordt bij aanvallen op Rusland, kan ook NL een doelwit worden van Russische tegenacties. Daarnaast is gebruik van Nederlandse infrastructuur slecht voor de internationale reputatie. Ook kunnen cyberaanvallen vanuit Rusland plaatsvinden op strategische of symbolische locaties.
Verschillende soorten aanvallen zijn voorstelbaar. Zo kunnen er (pogingen tot) het besmetten van systemen plaatsvinden ten behoeve van spionage, phishing-campagnes, de inzet van ransomware, DDoS-aanvallen of wiper malware.

Voorstelbaar
Impact op de nationale veiligheid is op dit moment niet aan de orde, maar het is voorstelbaar. Een tegenreactie, nevenschade, spillover effecten of cyberaanvallen op strategische/symbolische locaties kunnen leiden tot verstoring van digitale processen. Die verstoring kan tijdelijk zijn (bijvoorbeeld bij DDoS-aanvallen), maar ook langduriger aanhouden (bijvoorbeeld bij ransomware) of zelfs destructief van aard zijn (bijvoorbeeld bij wiper malware). Afhankelijk van de schaal en duur van de verstoring kan dat leiden tot verstoring van vitale processen en/of maatschappelijke ontwrichting.

Basismaatregelen tegen cyberaanvallen
Het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) biedt actuele informatie naar aanleiding van de ontwikkelingen in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Op de site van het NCSC wordt een tijdlijn bijgehouden met informatie over gerapporteerde digitale aanvallen. Daarnaast geeft het NCSC er algemene en specifieke adviezen om de weerbaarheid tegen cyberaanvallen te verhogen.

Nationale veiligheid
Nationale veiligheid gaat over het beschermen van ons land, onze democratie, onze inwoners. In een complexe, veranderende en steeds meer gedigitaliseerde wereld is Nederland kwetsbaar voor dreigingen. Cyberaanvallen, buitenlandse inmenging, terrorisme, pandemieën – het zijn dreigingen voor onze nationale veiligheid die zich op vele manieren voordoen en waartegen we ons land willen beschermen.

Netwerk van organisaties
Dag in, dag uit werken daar veel partijen aan, zoals politie, OM en inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Maar ook andere partijen leveren een onmisbare bijdrage: van gemeenten tot departementen, van wetenschappers tot aanbieders van vitale processen en internationale partners. In dat netwerk is er één organisatie die de gezamenlijke inzet op het gebied van nationale veiligheid coördineert: de NCTV.

NCTV
Bij nationale veiligheid gaat het steeds om een afweging: welke dreigingen signaleren we, welke belangen willen we beschermen en hoe brengen we vervolgens onze weerbaarheid op orde. De NCTV benadert die driehoek ‘belangen – dreigingen – weerbaarheid’ integraal. Dat doen we op onderwerpen waar de maatschappij om vraagt. Op dit moment zijn dat drie maatschappelijke opgaven: contraterrorisme, cybersecurity en statelijke dreigingen. Op deze actuele thema’s ontwikkelen we samen met onze partners een palet aan weerbaarheidsverhogende instrumenten. Van wetgeving tot maatregelen.

Rol NCTV
De rol van de NCTV is die van coördinator tussen departementen en diensten, tussen het rijk en lokale overheden, of tussen publieke en private organisaties. De NCTV adviseert over te nemen bestuurlijke en politieke besluiten. Een onderdeel van de organisatie is het Nationaal Crisiscentrum. Ook al is er geen sprake van formele opschaling van de nationale crisisstructuur: de medewerkers faciliteren wel overleggen en samenwerking, ook op het gebied van communicatie.