Maak werk van preventie, investeer in bewaken en beveiligen en ga zorgvuldig om met de rechtsstaat. Dat zijn in het kort de drie opgaven die in de Rechtsstaatpoort van 31 maart naar voren kwamen.

Op 31 maart discussieerden de Raad voor de rechtspraak, het Openbaar Ministerie en de politie in perscentrum Nieuwspoort met Tweede Kamerleden over de aanpak van ondermijning. Het was een levendig debat waarin duidelijk werd dat er voor de aanpak van ondermijning geen makkelijke oplossing is.

Excessief geweld
Henk van Essen, korpschef van de politie trapte het debat af en kwalificeerde het geweld van de laatste jaren als ‘excessief’ en ‘on-Nederlands’. Hij haalde daarbij de liquidaties aan op Derk Wiersum en Peter R. De Vries. Theo Hofstee, waarnemend voorzitter van het Openbaar Ministerie (OM) stelde dat de ondermijnende drugscriminaliteit zo diep geworteld is dat er niet één makkelijke oplossing is. Er is volgens hem een langjarige en maatschappijbrede aanpak nodig. Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak (Rvdr) wees op het risico dat maatregelen in het kader van de aanpak van ondermijning leiden tot ondermijning van de rechtsstaat zelf.

Preventie
Toen het debat zich toespitste op preventie stelde Kamerlid Songül Mutluer (PvdA) dat dit vooral nodig is in de wijken om jonge aanwas te voorkomen. Herke Elbers van de Raad voor de Kinderbescherming voegde toe dat er vaak geen passende jeugdhulp is voor jongeren en riep de Kamerleden op dit beter te gaan organiseren. Een ander geluid kwam van Kamerlid Ulysse Ellian (VVD). Hij wees op de kansen die Nederland biedt en pleitte ervoor de preventie samen met ex-gedetineerden op te pakken. Die hebben volgens hem meer invloed op de jongeren die geneigd zijn de criminaliteit in te gaan. Theo Hofstee pleitte voor nauwere samenwerking van de betrokken instanties bij de aanpak van jonge aanwas. De Top 600-aanpak in Amsterdam is volgens hem een voorbeeld van hoe dat zou moeten. In die samenwerking pakt iedereen zijn rol bij het voorkomen dat jongeren de criminaliteit worden ingetrokken.

Bewaken en beveiligen
Door de ondermijnende criminaliteit is het nodig steeds meer personen te bewaken. Henk van Essen meent dat dit ten koste gaat van het politiewerk in de wijk en pleitte voor uitbreiding van de capaciteit. Hij gaf ook aan dat het onvermijdelijk is dat personen die bewaakt worden minder vrijheid zullen gaan genieten. “Wat je wilt wanneer iemand bewaakt en beveiligd wordt, is dat degene ongestuurd zijn of haar leven kan leiden. Dat gaat helaas niet meer.” Kamerlid Joost Sneller (D66) pleitte voor depolitisering van de keuzes rond bewaken en beveiligen. Hij stelde: “Het risico dat ik zie is dat we moties krijgen van ‘Nee hoor die collega, die hoeft niet beveiligd te worden’.” Michiel van Nispen, Kamerlid voor de SP, wijt de problemen bij de politie, het OM, de rechterlijke macht en ook de advocatuur aan de voorgaande kabinetten die zich in zijn optiek veel te veel hebben laten leiden door financiële keuzes.

Rechtsstaat
Bij de discussie over de rechtsstaat spitste het debat zich toe op de vraag of verdachten altijd recht hebben om fysiek bij een zitting aanwezig te zijn of dat een videoverbinding ook volstaat. Robert Crince le Roy, Deken van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) is van mening dat advocaten een zitting nodig hebben om de rechter te overtuigen waarom bepaalde feiten wel of niet zijn bewezen. Ulysse Ellian (VVD) is hier duidelijk over. Hij stelde: “Het is maatschappelijk onaanvaardbaar dat je continu een beveiligingsoperatie met een colonne van tien auto’s door Vught naar Amsterdam laat rijden.”

Screening van advocaten
Henk Naves wees op zijn beurt op de noodzaak van het fysiek aanwezig zijn van de verdachte en advocaat: “Wat heel belangrijk is bij een zwijgende verdachte is dat je een vertrouwensband creëert”. Ook benadrukt Naves dat de rechter het laatste woord moet hebben over het al dan niet vervoeren van een verdachte naar een zitting bij vervoersveiligheidsrisico’s. Kamerlid Marieke Koekkoek (VOLT) hecht ook aan de vertrouwelijkheid tussen advocaat en verdachte, maar pleit wel voor screening van advocaten: “Waar we wel naar kunnen kijken is bijvoorbeeld een familieband die de boel kwetsbaarder maakt.”

Balans
Het debat liet zien dat ondermijnende criminaliteit zich moeilijk eenvoudig laat oplossen en dat het een brede aanpak vraagt. Daarnaast is het van belang een balans te vinden bij het nemen van maatregelen en het doorvoeren van wetten. Want als de balans doorslaat, is het gevaar groot dat de overheid de rechtsstaat zelf ondermijnt. Dat is een ongemakkelijke boodschap, maar het doet wel recht aan de complexiteit van ondermijning.

Rechtsstaatpoort is een initiatief van de Politie, het Openbaar Ministerie en de Raad voor de rechtspraak.