Tientallen rechters en officieren van justitie voelen zich zodanig bedreigd door het criminele milieu, dat zij niet meer willen meewerken aan de bestrijding daarvan. Dat blijkt uit een nieuwe peiling van onderzoeksplatform Investico en weekblad De Groene Amsterdammer.

Het onderzoek werd uitgevoerd onder leden van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR). Ongeveer 75 procent van de 2500 rechters en 900 officieren is hierbij aangesloten. Van de 370 die deelnamen aan het onderzoek, gaf ruim de helft aan weleens te maken te hebben gehad met bedreiging of intimidatie. Een op de drie keer was dat tijdens een onderzoek naar georganiseerde misdaad dat ze in behandeling hadden.
Bijna 150 rechters en officieren geven aan dat zij zich tegenwoordig minder veilig voelen dan vijf jaar geleden. In de afgelopen jaren hebben vooral rond het Marengo-proces ernstige incidenten plaatsgevonden, met als dieptepunt de moord op advocaat Derk Wiersum. Die leidde tot permanente beveiliging voor tientallen betrokkenen.

Aanzienlijke gevolgen
De gevolgen van deze aanhoudende dreiging zijn aanzienlijk, zoals blijkt uit het onderzoek. Bijna één op de drie magistraten geeft aan hun werk om veiligheidsredenen anders te benaderen dan voorheen. Zo gebeurt het dat rechter-commissarissen, de rechters belast met het toezicht op strafrechtelijke onderzoeken, nu niet meer onder hun eigen naam, maar onder een nummer opereren. In het dossier over de moord op Peter R. de Vries worden zelfs alle betrokkenen, van rechercheurs tot rechter-commissarissen en van getuigen tot deskundigen van het NFI, anoniem weergegeven.
Het komt zelfs voor dat bijna een op de tien van de ondervraagde rechters uit veiligheidsoverwegingen weigert een zaak te behandelen. Een rechter verklaart dit als volgt: “Gezien mijn persoonlijke situatie met jonge kinderen en de invloed die persoonlijke beveiliging op mijn gezinsleven zou hebben, weiger ik om zaken met zware criminaliteit aan te nemen.”

Algemene vrees
Er heerst een algemene vrees dat, na de moorden op de broer van kroongetuige Nabil B., advocaat Wiersum en misdaadverslaggever Peter R. de Vries, ook een rechter of officier van justitie het slachtoffer zou kunnen worden.
Vrijwel iedereen maakt zich zorgen over de impact van geweld en bedreigingen op de rechtsstaat. Een officier van justitie illustreert deze zorgen door te stellen: “Het lijkt erop dat we een oneerlijke strijd voeren, waarbij we het met een waterpistool moeten opnemen tegen automatische wapens.”
De Nederlandse Vereniging voor de Rechtspraak herkent de bevindingen uit de enquête en bevestigt dat deze overeenkomen met een eerdere peiling die de vakbond enkele jaren geleden heeft uitgevoerd. Voorzitter Marc Fierstra benadrukt dat de omvang van de bedreigingen zeer verontrustend is.

Extra bescherming
Momenteel wordt er nagedacht over het opzetten van een pool van rechters voor zaken met een hoog risico. Ook wordt gesproken over extra financiële compensatie voor rechters en officieren die te lijden hebben onder de noodzaak van beveiliging. Daarnaast is er reeds extra psychologische ondersteuning beschikbaar gesteld.
Fierstra wijst erop dat bedreigingen zich ook vaak voordoen in zaken die niets met zware misdaad te maken hebben, zoals familiezaken. Mensen worden soms opgewacht, thuis bezocht of online lastiggevallen, wat zeer verontrustend is.
Het Openbaar Ministerie is niet verrast door de resultaten van de enquête, maar noemt ze wel confronterend. Het OM merkt op dat de dreiging niet beperkt blijft tot zaken tegen de georganiseerde misdaad en benadrukt dat dit een zorgwekkende ontwikkeling is die past binnen de groeiende verharding en polarisatie in de samenleving. Overigens hebben ook andere beroepsgroepen, zoals politici, advocaten en journalisten, te maken met toenemende intimidatie, zoals eerder uit peilingen is gebleken.

Confronterend
Het OM zegt in een reactie niet verbaasd te zijn over de resultaten van de enquête, maar vindt ze wel confronterend. In de afgelopen jaren is de georganiseerde criminaliteit steeds zichtbaarder geworden en richt geweld zich vaker op gezagsdragers.
Ook medewerkers van het OM worden vaker blootgesteld aan risico’s die voortkomen uit hun functie-uitoefening. Het gaat daarbij, zoals ook uit de enquête blijkt, niet alleen om dreiging vanuit de zware georganiseerde misdaad. Officieren van justitie ervaren ook dreiging die ontstaat in (de emotie van) andersoortige strafzaken. Dit is een zorgelijke ontwikkeling die helaas past binnen de verharding en polarisatie en die gezien wordt in de maatschappij.

Verantwoordelijkheid
Als werkgever vindt het OM het zijn verantwoordelijkheid om medewerkers zo goed mogelijk voor te bereiden op de mogelijke confrontatie met intimidatie en bedreiging. En om ze te helpen als het echt gebeurt. De onderzoeksresultaten onderstrepen het belang hiervan. De aandacht voor veiligheid is binnen het OM niet nieuw, maar is de laatste jaren wel toegenomen. Dit heeft geleid tot verdere professionalisering van de organisatie op het gebied van veiligheid en uitbreiding van het aanbod voor verbetering van fysieke, digitale en mentale veiligheid en weerbaarheid.

Preventieve veiligheidsgesprekken
Binnen het OM worden preventieve veiligheidsgesprekken gevoerd, medewerkers en leidinggevenden worden getraind, er worden concrete veiligheidsmaatregelen getroffen en interne en externe professionals kunnen opvang en (psychologische) begeleiding bieden als dat nodig is. Het OM werkt aan een cultuur waarin veiligheid en werkplezier hand in hand gaan en medewerkers kunnen doen waarvoor zij staan: werken aan een rechtvaardige en veilige samenleving.
“Dat betekent niet dat we het gewoon zijn gaan vinden dat collega’s zich onveilig voelen. Overheidspersoneel, maar ook journalisten, moeten hun werk kunnen doen zonder bedreigd te worden. Daarom maken we er werk van om te onderzoeken waar bedreigingen vandaan komen en nemen we binnen het OM aandacht voor veiligheid zeer serieus”, aldus Sue Preenen, lid van het College van procureurs-generaal.