In de strijd tegen criminelen, die steeds zwaardere explosieven inzetten om geldautomaten te beroven, treffen banken, Geldmaat, overheden en politie nieuwe maatregelen. Banken en Geldmaat stellen met onmiddellijke ingang tijdelijk hun geldautomaten ’s nachts buiten werking.

Het is een van de maatregelen uit het overleg tussen minister Grapperhaus van Justitie, minister Hoekstra van Financiën en de Vereniging van Banken (NVB). Bovendien gaan de banken en Geldmaat hun automaten met een verhoogd risico voor omwonenden zoveel mogelijk naar veiliger locaties verplaatsen. Dat gebeurt met bijzondere aandacht voor een goede bereikbaarheid en beschikbaarheid van contant geld.
Ook doen de banken, Geldmaat, De Nederlandsche Bank en de politie versneld onderzoek naar een nieuwe effectieve maatregel om bankbiljetten bij een plofkraak onbruikbaar te maken, zodat er voor criminelen geen bruikbare buit meer is. Doel is deze maatregel zo snel mogelijk toe te passen.

Front tegen ontwrichtende criminaliteit
“Plofkraken ondermijnen onze samenleving,” zegt Chris Buijink, voorzitter van De Nederlandse Vereniging van Banken. “We kunnen er niet in berusten dat er elke paar dagen een explosief af gaat in ons land, niet zelden in de buurt van woningen. Ik ben daarom blij dat we vandaag met de ministers Grapperhaus en Hoekstra en alle betrokken publieke en private instellingen een front vormen tegen deze ontwrichtende vorm van criminaliteit.”
Daartoe wordt de opsporing onverminderd voortgezet en wordt de publiek-private samenwerking tussen banken, Geldmaat, politie en justitie geïntensiveerd. De bestaande taskforce Overvallen monitort het geheel. Eind januari vindt een eerste evaluatie plaats.

Nachtelijke sluiting van geldautomaten
Alle geldautomaten van banken en van Geldmaat die buiten staan, worden voorlopig tussen elf uur ’s avonds en zeven uur ‘s ochtends uitgeschakeld. De beveiligingsvoorzieningen in geldautomaten blijven onverminderd ingeschakeld. Deze maatregel gaat in vanaf maandagavond 16 december om elf uur.
Afstorten van losse bankbiljetten, wat bij sommige automaten kan, is ’s nachts ook niet meer mogelijk. De openingstijden van kluizen waar zogeheten ‘sealbags’ door zakelijke bankklanten afgestort kunnen worden, blijven ongewijzigd.

Bereikbaarheid en beschikbaarheid
De nachtsluiting heeft volgens de banken beperkte gevolgen voor de goede bereikbaarheid en beschikbaarheid van contant geld. Minder dan 2 procent van alle geldopnamen bij automaten die buiten staan, gebeuren ’s nachts. Hoewel dit voor sommigen hinderlijk kan zijn, staat de veiligheid voorop. Iedereen kan bij de betrokken geldautomaten nog steeds alle dagen van de week overdag en ’s avonds tot elf uur geld opnemen of storten.

Verplaatsen van geldautomaten
Plofkraken leveren naast enorme schade aan de directe omgeving veiligheidsrisico’s voor omwonenden op. Daarom zullen banken en Geldmaat in goed overleg met onder andere gemeenten, politie, winkeliers, gebouwbeheerders en bewoners sommige geldautomaten naar veiligere locaties verplaatsen. Het gaat vooral om automaten in de onmiddellijke omgeving van woningen.
Sommige automaten met een te groot risico zullen definitief worden weggehaald. Dat gebeurt met bijzondere aandacht voor een goede bereikbaarheid en beschikbaarheid van contant geld.

Opsporing en vervolging van daders gaat onverminderd door
Dit jaar werden ruim zeventig aanhoudingen als gevolg van plofkraken verricht. De opsporing van deze criminaliteit wordt landelijk centraal gecoördineerd en uitgevoerd door speciale plofkraakteams die snel ter plaatse kunnen zijn. Deze teams werken ook internationaal samen om dadergroepen op te sporen en voor de rechter te brengen. Politie en Openbaar Ministerie kunnen met deze aanpak de ‘heterdaad­­­­­kracht’ verhogen. De banken en Geldmaat voorzien hen van alle informatie die hierbij nodig is.

Bankbiljetten permanent onbruikbaar maken
Criminelen willen bankbiljetten buitmaken. Daarom moet de kans op buit zo klein mogelijk worden gemaakt. De banken, Geldmaat, DNB en de politie laten daarom onderzoeken hoe bankbiljetten bij een plofkraak geheel onbruikbaar gemaakt kunnen worden, zodat er geen buit meer is. Zodra zo’n maatregel is gevonden, is het de bedoeling die zo snel mogelijk in geldautomaten te installeren.
Begin deze maand sloot ABN Amro al 470 geldautomaten. De laatste maanden was er een forse toename van het aantal plofkraken, vooral bij geldautomaten van ABN Amro. Kort na de sluiting werden twee automaten van andere banken door plofkraken getroffen. Het is niet bekend of dat buit heeft opgeleverd. Dit jaar zijn er tot nu toe 71 plofkraken geweest . In 2018 waren het er 43 en het jaar daarvoor 87.

Vraag en antwoord
Q: Wat is er nu anders dan voorgaande jaren?
A: Gewetenloze criminelen gebruiken steeds zwaardere explosieven waardoor er steeds meer materiële schade is en het risico op lichamelijk letsel voor omwonenden sterk is toegenomen.

Q: Kunnen banken de geldautomaten niet gewoon beter beveiligen tegen plofkraken in plaats van nachtsluiting?
A: In theorie kan dat. Maar dat lokt gebruik van nog zwaardere explosieven uit waardoor de risico’s voor omwonenden nog groter worden.

Q: Maakt de maatregel de kans op een plofkraak dan kleiner?
A: Ja, wij verwachten dat die kans kleiner wordt. De uitgeschakelde geldautomaten zijn minder toegankelijk, waardoor een plofkraak minder kans van slagen heeft.

Q: Wat betekent dat precies, “uitgeschakeld”?
A: De geldautomaten gaan in een soort stand-bymodus waardoor ze niet meer door pashouders gebruikt kunnen worden. Alle beveiligingsmaatregelen blijven actief.

Q: Waarom pas vanaf 23.00 uur? Het is om 18.00 uur al donker.
A: Bijna alle plofkraken werden tot nu ’s nachts na 23.00 uur uitgevoerd, meestal in de vroege ochtenduren.

Q: Is dit een tijdelijke maatregel?
A: Ja, het is een tijdelijke maatregel. De banken en Geldmaat werken in overleg met gemeenten, politie en andere belanghebbenden aan goede extra veiligheidsmaatregelen die voor lange termijn bijdragen aan het voorkomen van gewelddadige plofkraken.

Q: Wanneer stoppen de banken weer met deze maatregel?
A: Dat weten we nu nog niet. De meest dringende en belangrijke zorg van de banken en Geldmaat is de veiligheid in de omgeving van geldautomaten.

Q: Is het een verkapte besparing?
A: Nee, de banken besparen er niets mee omdat de geldautomaten gewoon blijven staan en normaal bijgevuld en onderhouden moeten worden.

Q: Waarom gaat de nachtsluiting meteen vanavond in, met als gevolg dat niet iedereen zich goed heeft kunnen voorbereiden?
A: Vanuit veiligheidsoverweging is het niet wenselijk om een dag tussen communicatie en sluiting te hebben.

Q: Wie gaat hier last van hebben?
A: Mensen die onverwacht tussen 23.00 en 7.00 uur contant geld nodig hebben, zouden hier last van kunnen hebben. Ook ondernemers die dan onverwacht geld willen storten bij de uitgeschakelde automaten die daarvoor geschikt zijn. Banken en Geldmaat vragen begrip voor het ongemak dat veroorzaakt wordt door deze veiligheidsmaatregel.

Q: Kunnen ondernemers hun omzet ’s nachts nog afstorten?
A: Afstorten van losse bankbiljetten, wat bij sommige automaten kan, is ’s nachts niet meer mogelijk. De openingstijden van kluizen waar zogeheten ‘sealbags’ door zakelijke bankklanten afgestort kunnen worden, blijven ongewijzigd.

Q: Wanneer denken jullie de effectieve technieken gereed te hebben?
A: Op dit moment wordt er al inkt toegepast om geld onbruikbaar te maken na een plofkraak. Enige jaren terug hebben de banken een groot onderzoek uitgevoerd naar deze inkttechnieken. Sinds die tijd zijn deze verbeterd en zijn er ook andere technieken geïntroduceerd. Er wordt met grote spoed opnieuw een onderzoek gestart met de politie, banken en geldmaat om op zoek te gaan naar een geschikt(e) systeem/maatregel dat biljetten onbruikbaar maakt. Indien dit systeem gevonden is, is het de bedoeling dit zo snel mogelijk in de geldautomaten te installeren.

Q: Gaan alle automaten bij woningen verdwijnen?
A: Er zal per locatie een afweging worden gemaakt waarbij veiligheid voor de omgeving en omwonenden voorop staat. Dit betreft dus de huidige geldautomaten.

Q: Wat kunnen mensen doen als zij zich onveilig voelen en bijvoorbeeld boven een geldautomaat wonen?
A: In principe wordt voor iedere geldautomaat die buiten staat wordt afgewogen of die locatie veilig genoeg is. Banken Geldmaat, politie, gemeente of gebouwbeheerder kijken daar samen naar.