In een gezamenlijke, internationale actie van politie- en justitiediensten is Qakbot, wereldwijd een van de grootste botnets, onschadelijk gemaakt. Hiertoe zijn alleen al in Nederland 22 servers in beslag genomen. Qakbots worden gebruikt voor diverse vormen van cybercriminaliteit.

De grootste operatie ooit tegen een botnet infrastructuur is in de nacht van vrijdag op zaterdag gezamenlijk uitgevoerd door de autoriteiten in de Verenigde Staten, Nederland, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Roemenië en Litouwen.
In Nederland leidden de gezamenlijke inspanningen van het Landelijk Parket van het OM en het Team High Tech Crime van de Landelijke Eenheid van de Politie in verschillende datacentra tot de inbeslagneming van 22 servers, die waren verbonden aan het kwaadaardige Qakbot. Ook in Frankrijk (6) en Duitsland (8) zijn computerservers offline gehaald.

8,6 miljoen dollar in beslag genomen
Qakbot – ook wel bekend als ‘Qbot’ en ‘Pinkslipbot’ en onder nog andere namen – maakte het voor cybercriminelen mogelijk om vooral ransomware-aanvallen uit te voeren en financiële fraude en andere misdrijven te plegen. De internationale operatie ‘Duck Hunt’ is gecoördineerd door de Verenigde Staten. Het Amerikaanse ministerie van Justitie legde beslag op 8,6 miljoen dollar aan cryptovaluta.

Schadelijke Qakbot-malware verwijderd
De FBI in Los Angeles is er vrijdagnacht in geslaagd de controle over het wereldwijde Qakbot over te nemen en het botnet te deactiveren. Het Qakbot-verkeer werd daarna omgeleid naar servers die in beheer waren bij de FBI. Op geïnfecteerde computersystemen is vervolgens met een update de schadelijke Qakbot-malware verwijderd. Er zijn het afgelopen jaar wereldwijd 700.000 geïnfecteerde computers geïdentificeerd. Een voorzichtige schatting laat zien dat het botnet via ransomware voor honderden miljoenen schade heeft toegebracht aan bedrijven en overheidsinstellingen

Open deur
Qakbot had de afgelopen jaren een sleutelrol in de wereldwijde cybercriminaliteit. Wat Qakbot zo gevaarlijk maakte, is dat de malware als het ware de deur opende voor andere vormen van cybercrime. Grote criminele groepen kregen tegen betaling toegang tot geïnfecteerde computernetwerken om daar vervolgens ransomware op te installeren. De gebruikers van de geïnfecteerde computers waren zich niet bewust van de besmetting met de malware.

Omvangrijk en complex netwerk
De criminele organisatie achter Qakbot verspreidde sinds 2008 haar malware via miljoenen phishing mails en vormde zo een omvangrijk en complex netwerk van honderden servers waarmee computersystemen van slachtoffers misbruikt konden worden (ook wel een botnet genoemd). Sommige servers werden gebruikt om grip te houden op reeds geïnfecteerde slachtoffers en gegevens door te verkopen, andere om nieuwe slachtoffers te maken.

Malware -familie
Qakbot is een zogenoemde ‘modulaire malwarefamilie’ die allerlei aanvullende malware op systemen kan installeren, wachtwoorden uit browsers en e-mailclients steelt en zeer lastig te verwijderen is. Een besmetting van een computer met Qakbot-malware komt vaak tot stand via een phishingaanval per e-mail. Daarbij wordt het slachtoffer verleid om op een malafide link te klikken, bijvoorbeeld in een pdf-bestand, of een Word-bestand met macro’s te openen. De cybercriminelen achter Qakbot gebruikten verschillende soorten ‘lokaas’ om nietsvermoedende gebruikers te misleiden en te laten toehappen om de kwaadaardige bijlagen te openen.

Check je hack
Door de Nederlandse politie zijn 7,6 miljard gestolen credentials van computergebruikers (e-mailadressen en inloggegevens) veiliggesteld. Op www.politie.nl/checkjehack is na te gaan of iemands inloggegevens voorkomen in de op dit moment geverifieerde dataset uit dit onderzoek. Op deze pagina kan het e-mailadres worden ingevoerd. Als dat e-mailadres voorkomt in de huidige dataset, ontvangt de eigenaar binnen enkele minuten een e-mail van de politie op het ingevoerde e-mailadres. In deze e-mail staat meer info over wat er vervolgens gedaan kan worden. Alle slachtofferdata worden ook beschikbaar gesteld via internationale partners en via organisaties als HaveIBeenPwned en Spamhaus.

Samenwerking cruciaal
Goede samenwerking is een randvoorwaarde om succesvol te zijn in de bestrijding van cybercrime. Daarom hebben het Landelijk Parket en Team High Tech Crime van de Landelijke Eenheid voor het Nederlandse onderzoek nauw samengewerkt met publieke en private partijen. Bij dit onderzoek waren Fox-IT, Northwave, het Nationaal Cyber Security Centrum en NFIR aangesloten. Politie en justitie investeren in een structureel samenwerkingsverband met deze en andere organisaties. Om cybercrime nu en in de toekomst effectief te kunnen blijven bestrijden is veel geld en menskracht nodig voor de politie en het Openbaar Ministerie.