Toezichthouders geven op verschillende manieren invulling aan risicogericht toezicht. Zes factoren hebben daarbij invloed op de keuze voor een meer open of gesloten aanpak. Dat concluderen onderzoekers Ewald de Bruijn en Geert Teisman (Erasmus Universiteit Rotterdam) in hun recent verschenen vergelijkingsonderzoek ‘Prioritering bij toezichthouders’.

Het draagvlak voor de geprioriteerde risico’s wordt groter als toezichthouders hierbij impliciete kennis van medewerkers meenemen. Naarmate risico’s complexer en controversiëler zijn, is de kans op draagvlak kleiner.
Veel Nederlandse toezichthouders werken risicogestuurd. Dit betekent dat ze expliciet bepalen welke risico’s de meeste aandacht verdienen en hier hun middelen op inzetten. Aan andere risico’s besteden ze minder aandacht. De toezichthouders richten zich vervolgens vooral op die onder toezicht gestelde bedrijven waar de geprioriteerde risico’s spelen.

Open of gesloten aanpak
Onderzoekers Ewald de Bruijn en Geert Teisman hebben op basis van 51 interviews bij de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, de Belastingdienst en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit onderzocht hoe toezichthouders invulling geven aan risicogestuurd toezicht. De Bruijn en Teisman concluderen dat er grote verschillen zijn tussen toezichthouders in de manier waarop ze bepalen wat de belangrijkste risico’s zijn. Hierbij kiezen ze voor een meer open of gesloten aanpak. Bij een gesloten aanpak gebruiken toezichthouders zoveel mogelijk formele kennis, zoals wetenschappelijke rapportages en kwantitatieve data om de belangrijkste risico’s te bepalen. Dit gebeurt vaak op centraal niveau. Bij een open aanpak bepaalt de toezichthouder de prioriteiten aan de hand van de inschattingen van professionals. Dit gebeurt vaak op decentraal niveau waarbij wordt uitgegaan van impliciete kennis, zoals expertise en ervaringen.

Zes factoren
De gevonden verschillen in de manier waarop toezichthouders prioriteren lijken niet willekeurig. Uit het onderzoek komen zes factoren naar voren die de keuze voor een gesloten of open aanpak mede bepalen. Dit zijn:
• Complexiteit en ambiguïteit van de risico’s;
• Politiek-maatschappelijke gevoeligheid;
• Opvattingen van toezichthouder over de onder toezicht gestelden;
• De kenmerken van de sector waarop toezicht wordt gehouden (organisatiegraad en homogeniteit, aantal onder toezicht gestelden);
• Juridische context;
• Beschikbaarheid van informatiebronnen.

Draagvlak voor prioriteiten
Of de prioriteiten ook worden gevolgd, hangt af van het draagvlak voor het prioriteringsbeleid. Op basis van de interviews, documentanalyse en een survey onder 322 inspecteurs blijkt dat wanneer toezichthouders impliciete kennis van inspecteurs (zoals expertise en intuïtie) meenemen bij het bepalen van de risico’s, dit bijdraagt aan het draagvlak voor de prioriteiten. Professionele discretie (de keuzevrijheid die medewerkers ervaren) heeft juist geen invloed. Het draagvlak voor de prioriteiten neemt af als andere afdelingen de prioriteiten bepalen en wanneer risico’s complex en controversieel zijn.

Programma Handhaving en Gedrag
Dit onderzoek is een nieuwe uitgave in de reeks ‘Handhaving en Gedrag’. Handhaving en Gedrag is een interdepartementaal samenwerkingsprogramma en is opdrachtgever voor gedragswetenschappelijk onderzoek relevant voor handhaving en naleving van regelgeving. Het programma bouwt aan wetenschappelijke kennis over mechanismen die ten grondslag liggen aan naleving of overtreding van regelgeving en de wijze waarop de overheid dit gedrag kan beïnvloeden.

Meer informatie:
Download het onderzoek Prioritering bij toezichthouders
Bestel een gedrukte versie van het onderzoek bij uitgeverij Boom
Meer informatie over het programma Handhaving en Gedrag