De verwevenheid tussen onder- en bovenwereld is bij de productie van en handel in drugs groter dan gedacht. Daardoor is het niet alleen een omvangrijk en complex criminaliteitsfenomeen, maar ook een maatschappelijk en economisch fenomeen. Dat blijkt uit het onderzoeksrapport ‘De narcostand van Nederland. Fenomeenbeeld drugs 2021’.

Nederland vormt volgens de onderzoekers sinds jaar en dag een belangrijke schakel in de internationale drugshandel en –productie. In opdracht van de portefeuillehouder Drugs heeft de Dienst Landelijke Informatie Organisatie (DLIO) van de politie onderzoek gedaan naar de actuele aard en omvang van de georganiseerde drugscriminaliteit in Nederland. Daarnaast is gekeken naar de hierbij betrokken criminele netwerken en personen. Dat heeft geleid tot het fenomeenbeeld drugs 2021. Een fenomeenbeeld is een strategisch beeld met inzicht in de aard en omvang van een criminaliteitsvorm. Het is gemaakt om de strategie van de politie te bepalen en te ondersteunen.

Omvang
De inbeslagnamecijfers vormen een indicatie voor de omvang van de Nederlandse georganiseerde drugscriminaliteit. Deze cijfers kunnen worden beschouwd als ondergrens van wat er daadwerkelijk aan illegale handel en productie plaatsvindt. Daarbij wordt opgemerkt dat de Nederlandse politie in de onderzoeksperiode 2017-2020 meer aandacht heeft gehad voor cocaïne en synthetische drugs en minder voor cannabis en heroïne.
In de periode 2017-2020 zijn ruim vijftienduizend hennepkwekerijen geruimd. Hoewel het aantal geruimde hennepkwekerijen sinds 2017 met 40 procent is gedaald, laat de energiediefstal een stabiel beeld zien. Vermoedelijk neemt het daadwerkelijke aantal hennepkwekerijen dus niet af. Van 2017 tot en met 2020 namen de douane, Koninklijke Marechaussee en de politie ongeveer tienduizend kilo hasj in beslag.
De hoeveelheid door de douane inbeslaggenomen cocaïne vervijfvoudigde in dezelfde periode: van tienduizend kilo in 2017 tot bijna vijftigduizend kilo in 2020. Ook het aantal ontdekte productielocaties en aangetroffen hoeveelheden afval van synthetische drugs is vervijfvoudigd, al betreft het hier de periode van 2010 tot en met 2020.

Sterk internationaal georiënteerd
De Nederlandse georganiseerde drugshandel en -productie zijn sterk internationaal georiënteerd. Drugs die voor de handel worden ingevoerd komen uit diverse landen. Het gaat daarbij om onder meer cocaïne, hasj, heroïne en (door Nederlanders) in het buitenland geteelde hennep. Voor synthetische drugs geldt dat naast de benodigde (pre)precursoren en chemicaliën voor de grootschalige synthetische drugsproductie in Nederland, ook synthetische drugs als eindproduct worden ingevoerd. Het merendeel van de hier ingevoerde of geproduceerde drugs wordt weer uitgevoerd.
De Nederlandse georganiseerde drugscriminaliteit kenmerkt zich door professionaliteit. Nederlandse netwerken en subjecten zijn in staat verschillende soorten drugs te produceren, binnen te halen en verder te verspreiden over binnen- en buitenlandse afzetmarkten. Zij switchen relatief eenvoudig tussen smokkelroutes en smokkelmethoden. De kwaliteit die Nederlandse drugshandelaren en -producenten leveren, vormt een belangrijk en onderscheidend kenmerk op basis waarvan buitenlandse handelaren drugs van Nederlandse partijen afnemen.
Het geweld rondom drugscriminaliteit lijkt extremer te worden, vooral binnen de cocaïnehandel. Wel geldt dat de criminele netwerken aandacht en conflicten graag vermijden en daar zo veel mogelijk naar handelen.

Polydrugs ook op groothandelsniveau
Het onderzoek laat zien dat er grote verwevenheid is tussen drugsmarkten en dat criminele netwerken hoofdzakelijk in verschillende soorten drugs handelen (polydrugs). Waar deze polydrugshandel al bekend was op het niveau van straathandel en tussenhandel (door- en uitvoer van drugs), blijkt dat netwerken zich ook op groothandelsniveau bezig houden met de handel (en productie) van verschillende soorten drugs. Ook online, via het dark web, is sprake van polydrugshandel.
Overigens komt polydrugsproductie ook voor. De afgelopen jaren is een aantal gecombineerde synthetischedrugslaboratoria aangetroffen, combilabs genoemd. Daarnaast zijn er productielocaties gevonden waar verschillende soorten drugs zijn geproduceerd, bewerkt en/of geteeld.

Criminele samenwerking
De Nederlandse drugsmarkt lijkt één groot, sterk en verbonden netwerk dat gebruikmaakt van wederzijdse contacten, handel en productie. De handelaren zijn zelfstandige ondernemers die dan weer met de een, dan weer met de ander samenwerken. De productie van drugs in Nederland en de drugshandel via Nederland kunnen daarnaast alleen draaien met steun en medewerking van anderen, ook niet-criminelen. De inzet van brokers, specialisten, facilitators en, niet onbelangrijk, van bereidwillige burgers is noodzakelijk.
De bereidheid van deze personen met ‘legale’ status om mee te werken aan de drugscriminaliteit en zo een graantje mee te pikken, bleek groter dan verwacht. Zij kunnen er goed aan verdienen, hoewel dwang en intimidatie ook voorkomen. Onder- en bovenwereld raken hierdoor met elkaar verweven. Er is dan ook niet alleen sprake van een omvangrijk en complex criminaliteitsfenomeen, maar ook van een maatschappelijk en economisch fenomeen.

Internationale aanpak
Willem Woelders, portefeuillehouder Drugs: “Het fenomeenbeeld bevestigt het beeld wat wij de laatste jaren reeds hebben zien ontstaan. Wij zetten ons beleid van de laatste jaren gericht op internationale samenwerking, het ’tegenhouden’ van drugs en het opsporen en in beslag nemen van drugsgerelateerde financiën stevig door. Daarnaast investeren wij samen met partners in het weerbaar maken van onze samenleving tegen deze zware vorm van criminaliteit.” De aard en omvang van de georganiseerde drugscriminaliteit is het eerste fenomeen dat beschreven is. Een fenomeenbeeld wordt elke vier jaar opgeleverd voor de geprioriteerde veiligheidsthema’s.