Het niet voldoende urgente betekenis geven aan vroege signalen in het begin van de coronacrisis en het niet voldoende optuigen van ad-hoc nieuwe (bestuurlijke) structuren hebben in de weg gestaan van een succesvolle crisisaanpak. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Leiden.

Het onderzoek vond plaats in opdracht van het WODC en op verzoek van de NCTV, waarin in kaart is gebracht welke factoren succesvolle crisisbeheersing bevorderen en welke kwetsbaarheden er werden benoemd in evaluatierapporten van crises. Ook keken de onderzoekers naar welke crises Nederland in de toekomst kan verwachten.
In de coronacrisis was de fase van herkenning van de crisis in het begin problematisch. De onderzoekers constateren dat ‘weak signals’ als de verplaatsing van het virus van China naar Italië en de verspreiding met carnaval met te weinig urgentie werden geïnterpreteerd. Waar (Aziatische) landen die bekend zijn met het SARS-virus meteen in actie komen, lijken veel (Europese) landen zich te conformeren aan het frame van griep. Het bijstellen van dit dominante frame blijkt erg lastig.

Bestuurlijke regie en crisiscommunicatie
Tijdens de crisis werden er ad hoc nieuwe structuren opgezet voor de coördinatie van IC-bedden, testcapaciteit, beschermingsmiddelen en geneesmiddelen. Daarnaast is het Landelijk Operationeel Team Corona (LOT-C) opgezet en kreeg het Veiligheidsberaad een nieuwe regionale bestuurlijke rol. Dat bleek ingewikkeld, want mandaten zijn veelal nog niet meteen duidelijk, maar er moet wel een gezamenlijke aanpak komen. Door deze worsteling komt volgens de onderzoekers de effectiviteit van de coördinatie onder druk te staan en ontstaan onderlinge discussies rondom de mandaten en regie. Een belangrijke factor voor effectiviteit zo blijkt uit evaluaties is dat er binnen een groot en veelvormig netwerk van (soms nieuwe, onbekende) partners regie moet worden gevoerd op de organisatie van de aanpak. Waar het aankomt op crisiscommunicatie valt het de onderzoekers op dat de overheidscommunicatie empathisch is. Door de tijd heen komt beter zicht op de behoeften van burgers. Dat ministers, burgemeesters en experts elkaar tegenspreken ondermijnt echter soms de maatregelen.

Voorspelling van rampen en crises
Het blijkt moeilijk om op basis van wereldwijde en Europese trends te komen tot een valide voorspelling van rampen en crises in Nederland. Toch lijkt het erop dat door de gevolgen van klimaatverandering de kans op verdroging, wateroverlast, hittestress, stormen, hoogwater en verlies van biodiversiteit toeneemt. Daarmee hangt bijvoorbeeld een vergrote kans op het optreden van grote natuurbranden samen. Toch zien de onderzoekers hierbij niet per se een grotere kans ontstaan, maar eerder neemt de ernst van individuele incidenten toe. In de categorie man-made disasters is een licht dalende trend waar te nemen.

Kwetsbaarheden in crisisbeheersing
Een analyse van evaluatierapporten van 25 rampen en crises liet zien dat vier stadia vaak als kwetsbaar beoordeeld worden. Ten eerste de herkenning van (aard en omvang van) een crisis. Een ander aandachtspunt is tijdig op- en afschalen en het experimenteren met vormen van netwerksturing. Tot slot worden meaning-making (het gebruiken van een frame om proactief de crisis te duiden) en crisiscommunicatie op basis van een goed inzicht van de maatschappelijke dynamiek vaak als kwetsbaar beoordeeld. Die laatste twee zijn cruciaal om een behoefte aan richting en begeleiding te bieden aan de maatschappij. De evaluaties duiden de crisiscommunicatie veelal als reactief. Een helder verhaal met duidelijke handelingsperspectieven, waarbij oog is voor empathie en openhartigheid is volgens de onderzoekers van belang voor goede crisiscommunicatie.

Het volledige rapport is hier te downloaden.