De meest voorkomende misstandvermoedens waar het Huis voor Klokkenluiders werknemers in 2022 bij adviseerde, gingen over sociale onveiligheid op de werkvloer, waaronder angstcultuur en grensoverschrijdend gedrag. Dat blijkt uit het jaarverslag 2022 van het Huis voor Klokkenluiders.

Fraudemeldingen en belangenverstrengeling zijn de daaropvolgende veel voorkomende meldingen. “We horen van veel melders dat de interne meldprocedure van hun werkgever niet op orde is, of dat de opvolging ervan beter kan”, zegt Wilbert Tomesen, voorzitter van het Huis voor Klokkenluiders. Grensoverschrijdend gedrag en integriteitschending stonden het afgelopen jaar in de schijnwerpers door misstanden bij tv-programma’s en in de Tweede Kamer, die veel publieke aandacht kregen. Deze incidenten benadrukten dat grensoverschrijdend gedrag van allerlei aard kan zijn en kunnen leiden tot onveilige werksituaties.

Veilige werkomgeving
Tomesen: “De werkgever is verantwoordelijk voor een veilige werkomgeving, maar vaak blijft het een riskant avontuur voor een werknemer om een misstand te melden op het werk. Werkgevers hebben hun integriteitsbeleid vaak nog niet op orde, pakken interne meldingen niet altijd goed op en de communicatie daarover is vaak gebrekkig. Bovendien worden werknemers nog te vaak benadeeld vanwege hun melding. Als een organisatie een succesvol meldbeleid hanteert, waarin melders en meldingen serieus genomen worden, kunnen misstanden juist voorkomen worden.”

Praktische instrumenten
Om organisaties verder op weg te helpen om hun integriteitsbeleid goed in te richten, stelde het Huis in 2022 verschillende instrumenten beschikbaar. Een voorbeeld hiervan is een functieprofiel voor de integriteitscoördinator, die verbinding en samenhang aanbrengt in het integriteitsbeleid binnen de organisatie. Ook vulden zo’n 600 organisaties de online ‘integriteitswijzer’ in, waardoor ze een beter beeld kregen van hun eigen beleid en daar praktische verbeterpunten voor ontvingen. Opvallend was dat grotere organisaties gemiddeld hoger scoorden, mogelijk omdat zij doorgaans meer middelen hebben en een formelere organisatiecultuur.

Honderden adviestrajecten
Bij het Huis voor Klokkenluiders kan iedere werknemer terecht die een werkgerelateerde misstand wil melden. Dit varieert van vermoedens van fraude en corruptie tot het overtreden van regelgeving en veiligheidsvoorschriften. Het huis geeft werknemers daarbij vertrouwelijk en gratis advies. In 2022 waren in totaal 312 adviestrajecten in behandeling. In 46 gevallen was sprake van een (wettelijk) gegrond vermoeden van een maatschappelijk misstand. Waar het Huis niet bevoegd bleek om hulp te bieden, bijvoorbeeld bij verzoeken die niet over werkrelaties gingen of bij individuele arbeidsgeschillen, verwees het Huis naar andere instanties. Ook zette een werknemer de melding soms niet voort, omdat de werkgever goed had gereageerd en de vermoede misstand snel werd opgelost. In totaal zijn 226 adviestrajecten afgerond in het jaar 2022 en 86 trajecten meegenomen naar 2023.

Onderzoek naar misstanden en benadeling
Wanneer intern of extern onderzoek naar een misstand niet voldoende blijkt, kan het Huis voor klokkenluiders onderzoek doen naar een misstandvermoeden. Werknemers die oneerlijk zijn behandeld als gevolg van een melding, kunnen bij het Huis terecht om onderzoek te verrichten op het proces. Voorafgaand aan het onderzoek, vindt een onderzoekstoets plaats. Hiervan vonden er 23 plaats in 2022, waarvan er vijftien zijn afgerond. Daarnaast waren acht onderzoeken naar misstanden of benadelingen in behandeling, waarvan er drie zijn afgerond.

Steunfonds
Veel melders lijden onder een meldsituatie, omdat hun werkgever de situatie niet serieus neemt of de melders daadwerkelijk benadeelt. Daarom wil het Huis voor Klokkenluiders dat er een fonds komt dat melders die in de problemen komen financieel, juridisch en psychosociale steun geeft. Tomesen: “Vaak belanden melders ongevraagd in juridische conflicten die gepaard gaan met hoge kosten. Ook is er regelmatig dringende psychosociale hulp nodig doordat de spanningen tussen werkgever en melder hoog op kunnen lopen.” In december nam de Tweede Kamer een motie aan waarin minister Bruins Slot wordt opgeroepen nog voor de zomer van 2023 voorstellen te doen voor de financiering van een dergelijk fonds.

Sanctiebevoegdheid
Om de Europese klokkenluidersregeling om te zetten naar Nederlandse wetgeving, wijzigde de Tweede Kamer eind van 2022 de bestaande Wet Huis voor klokkenluiders in de Wet bescherming klokkenluiders. Eén van de verbeterpunten is dat het huis in de toekomst ook sanctiebevoegdheid krijgt. Tomesen: “Als uitvoerder van de Wet bescherming klokkenluiders vinden we dat er goede wettelijke bescherming moet zijn voor personen die misstanden melden. Zij doen dit immers namens en voor de samenleving. Om de wet goed te kunnen handhaven willen wij als Huis voldoende instrumenten hebben om naleving te bevorderen of af te dwingen en melders te kunnen beschermen tegen benadeling. De spelregels hiervoor worden naar verwachting in 2024 gepubliceerd.”