Door de steeds betere beveiliging van de Rotterdamse haven lijken drugscriminelen hun activiteiten naar het Noordzeekanaalgebied en de Amsterdamse haven te verplaatsen. Door gebrek aan samenwerking tussen de overheidsdiensten aldaar, lopen ze aanzienlijk minder risico.

Dit blijkt uit de verkennende studie ‘Van verhalen naar verbalen’ naar de aanpak van ondermijnende drugscriminaliteit in het Noordzeekanaalgebied en de haven van Amsterdam (NZKG), uitgevoerd door de Vrije Universiteit en het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van het Onderzoeksprogramma Politie en Wetenschap.

Averechts
Volgens de onderzoekers werkt het begrip ‘ondermijning’ averechts in de aanpak van drugscriminaliteit in het havengebied van IJmuiden naar Amsterdam. Het mobiliseert bestuurders en beleidsmakers, maar verlamt de politie en andere veiligheidspartners in de uitvoering. Men wíl wel samenwerken, maar het is moeilijk om de organisatiebelangen te overstijgen. De onduidelijkheid van het begrip ondermijning zit daarbij in de weg, vooral waar het gaat om informatiedeling tussen politie en veiligheidspartners. Daarom dient er een boven de partijen staande functionaris te komen, een ‘havenmarinier’, die ondersteund wordt door alle relevante partijen. Die havenmarinier kan voor focus en regie zorgen en zo voorkomen dat het gebied zich verder ontwikkelt tot criminele (uitwijk)haven.

Onduidelijke praktijken
Het NZKG is de grootste benzine-opslaghaven en de tweede kolen- en cacaohaven van de wereld. Ook accommodeert het veel agrarische bulkgoederen (zoals cacao) die afkomstig zijn uit Zuid-Amerikaanse bronlanden of transitohavens waar ook het leeuwendeel van de cocaïne vandaan komt. Daarnaast herbergt het gebied veel kleinere bedrijfsverzamelgebouwen die vaak onduidelijke praktijken aantrekken. Daardoor wordt het NZKG een steeds belangrijker criminele uitwijkhaven, waar legale diensten benut worden door de georganiseerde drugscriminaliteit. Zeker als in 2022 de nieuwe zeesluis wordt geopend, waardoor grotere zeeschepen toegang krijgen. Burgemeester Frank Dales van de gemeente Velsen verwacht dan veel meer scheepvaart, waardoor de kans op mensensmokkel en drugssmokkel heel erg toeneemt.

Los zand
De verschillende politieonderzoeken laten zien dat ‘ondermijning’ als containerbegrip in feite ‘los zand’ omvat, wat ook de opsporingspraktijk versnipperd maakt. De aanpak bestaat meer uit toevalstreffers en hit-and-run zaken dan acties op basis van structureel beleid. Daardoor lijkt de aanpak onbedoeld zichzelf te ondermijnen.
De onderzoekers zien het begrip ‘ondermijning’ dan ook als een ‘speech act’, waarbij het woord de praktijk creëert en omgekeerd. Het mobiliseert dan wel het beleid, maar verlamt de uitvoering en de samenwerking. De ondermijnende drugscriminaliteit blijft zo in grote mate onzichtbaar.
Wat ook meespeelt is dat het een bestuurlijk complex gebied betreft. Er zijn meerdere gemeentes, politiekorpsen en zelfs veiligheidsregio’s. Dat maakt het volgens hoofdonderzoeker Yarin Eski moeilijker om criminelen effectief de pas af te snijden. Hoe meer partijen aan tafel, des te groter de kans dat men verwacht dat een ander het zal oplossen, aldus een respondent aan het onderzoek.

Bestuurlijke versplintering
De wil om samen te werken als één overheid blijkt wel aanwezig, maar het ontbreekt aan gezamenlijke slagvaardigheid. Er is een gebrek aan eigenaarschap en er is sprake van bestuurlijke versplintering, ook vanwege het grote aantal relevante partners, zoals verschillende politie-eenheden, RIEC’s, de douane, de FIOD, de KMar, inspecties, het Havenbedrijf en enkele gemeenten. In het bijzonder in het delen van informatie zit één van de grootste barrières. Onvoldoende kennis over de privacywetgeving leidt tot teveel terughoudendheid in het delen van informatie met veiligheidspartners en daarmee tot frustratie over elkaar. Er is volgens Eski genoeg informatie bij de FIOD, de douane en de andere partijen, maar iedereen houdt uit angst voor de privacyregels zijn deurtje dicht. De overheid ondermijnt hiermee onbewust vooral zichzelf, aldus de onderzoeker.

Aanbevelingen
De onderzoekers adviseren om voor het havengebied een onderscheid te maken tussen het maritieme landschap (met maritieme drugs, – wapen- of mensensmokkel en onder druk staande gesloten visserijgemeenschappen) en de (vaak anonieme) industriegebieden in het havengebied. Politie en partners dienen doelgericht (focus) en in verbinding samen te opereren, vanuit concrete actiepunten en afspraken over de opvolging. En de betrokken organisaties moeten kennis en vaardigheden rond informatiedeling verbeteren, zodat men beter in staat is te bepalen én te beargumenteren wat er wel of niet aan informatie wordt gedeeld met andere partijen.

Eén overheid
Geadviseerd wordt om één autoriteit in te richten die het idee van optreden als één overheid kan belichamen (regie). Het gaat om een functionaris die met ‘ontkleurd’ leiderschap vorm kan geven aan een gedeelde urgentie en overeenstemming over richting en aanpak. Hiervoor wordt de term ‘havenmarinier’ voorgesteld (naar analogie van de Rotterdamse stadsmariniers). Diens werkzaamheden sluiten aan op bestaande teams, projecten en samenwerkingsverbanden. Alle relevante publieke en private partijen dienen deze functionaris te ondersteunen. Alleen dan kan worden voorkomen dat het NZKG zich tot een (grotere) criminele ‘uitwijkhaven’ ontwikkelt.
Voorlopig is het nog niet zover. De Amsterdamse politie had een team Ondermijning, maar dat is ontbonden omdat meer ‘blauw op straat’ nodig was. Opsporingsonderzoeken in de haven werden vervolgens overgenomen door de Dienst Regionale Recherche, maar dat heeft het druk met andere grote rechercheonderzoeken, die meer prioriteit hebben. High Crime Impact gaat voor Hidden Crime Impact. Verder is samenwerking tussen de gemeenten nog ver te zoeken. Burgemeester Dales van Velsen wil samen met de andere burgemeesters de bestrijding van criminaliteit intensiveren, zodat de keten gezamenlijk gesloten kan worden.