De achtergronden van collectief geweld door burgers

Waarom nemen burgers soms het recht in eigen hand? Socioloog Muhammad Asif van de Universiteit van Amsterdam deed hier onderzoek naar en verdedigt 2 februari het proefschrift dat hij over dit onderwerp geschreven heeft. 

Asif komt uit Pakistan en was daar in 2010 getuige van extreem geweld van burgers tegen vermeende jonge misdadigers. Hij besloot toen te gaan onderzoeken hoe dit geweld ontstaat. Al snel kwam hij tot de conclusie dat een combinatie van factoren nodig is. Zo nemen burgers het recht in eigen hand als zij vinden dat de overheid zwak optreedt en als de rechtspraak en politie onvoldoende legitimiteit hebben. Maar dat alleen is volgens Asif nog niet voldoende. De socioloog ging er vanuit dat er ook andere oorzaken moesten zijn. Daarop richtte hij zijn verdere onderzoek.

Aanmoediging vanuit de politiek
Asif kwam met een nieuwe theorie die hij vigilante rituals theory noemt. Daarbij wordt gekeken naar de invloed van emoties op het geweld, zoals woede en wraakgevoelens. Ook bestudeerde hij de invloed van aanmoedigingen vanuit de politiek. Zo volgde de bestorming van het Capitool in Washington op een oproep van oud-president Trump om de ‘democratie’ te beschermen. Een inbreuk op morele waarden die mensen als wezenlijk beschouwen voor hun groepsidentiteit, kunnen een belangrijke drijfveer vormen voor collectief geweld. Een gebrek aan legitimiteit van het rechtssysteem, blootstelling aan geweld en aanmoediging van geweld door de autoriteiten, dragen volgens Asif bij aan het ontstaan van microsociologische processen en rituelen die leiden tot geweld en bestraffing van de dader. Politieke leiders kunnen deze processen in gang zetten door bepaalde emoties op te roepen en uit te buiten en zo tot collectief geweld aanzetten.

Wereldwijd fenomeen
De door Asif onderzochte fenomenen spelen met name in Afrikaanse en Aziatische landen, maar kunnen volgens hem wereldwijd ontstaan. In Pakistan gaat het dikwijls om godslastering, die kan ontaarden in lynchpartijen. Zeker als ook nog eens getwijfeld wordt aan de legitimiteit van de overheid en de politie. Diverse door de socioloog benaderde burgers vertelden dat zij in een dergelijk geval eigenrichting gerechtvaardigd vinden. In een bestraffing door burgers hebben zij meer vertrouwen dan in de rechtspraak. Sommige religieuze en politieke leiders maken daar misbruik van. Zij hitsen de bevolking op voor eigen gewin. Asif sprak onder andere daders van lynchpartijen, getuigen en overheidsfunctionarissen. Het bleek dat lynchpartijen worden georkestreerd door rituelen, waarbij menigten een gevoel van morele verbondenheid ontwikkelen onder actieve aanmoediging van religieus-politieke manipulators. Die zorgen ervoor dat de menigte als het ware één lichaam vormt, die vervolgens de schender van de morele waarden straft. Asif concludeert dat zijn nieuwe theorie een breder en inclusiever inzicht geeft in eigenrichting en lynchpartijen dan eerdere sociologische en criminologische theorieën over collectief geweld.

Deel dit artikel via: