De Algemene Rekenkamer maakt zich zorgen over de ‘slagkracht’ van de AIVD en MIVD. De inlichtingendiensten  zouden sinds de invoering van de Wiv 2017 (aftapwet) minder tijd over houden voor hun hoofdtaak, onderzoek doen naar de nationale veiligheid.

De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017) heeft volgens de Algemene Rekenkamer grote impact (gehad) op de organisatie, de processen en de IT-systemen van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De hoofdconclusie is dat in het debat over de invoering van de Wiv 2017 en in de voorbereiding op de implementatie van de nieuwe wet onvoldoende aandacht is besteed aan de impact van de wet op de uitvoeringspraktijk van de diensten. Daarvoor is niet één partij als verantwoordelijke aan te wijzen. Zowel de uitvoerende als de wetgevende macht hebben daarin een rol gespeeld, aldus de Algemene Rekenkamer.

Kabelinterceptie
Een van de gevolgen is dat de kabelinterceptie, de belangrijkste nieuwe bevoegdheid voor de diensten, ruim 2 jaar na de inwerkingtreding van de wet nog niet is gerealiseerd. Uit het onderzoek blijkt dat, naast het uitblijven van de effectiviteitswinst door toepassing van de kabelinterceptie, de effectiviteit van de diensten ook onder druk staat door effecten van de Wiv 2017 op de operationele slagkracht.
Zo beperken nieuwe waarborgen uit de Wiv 2017 de inzet van bepaalde bijzondere bevoegdheden. Er zijn op dit moment negatieve effecten bij een deel van de operationele teams in hun onderzoek naar nieuwe of verborgen dreigingen, het verkrijgen van strategische posities (ter voorbereiding op toekomstige ontwikkelingen) en (snelheid in) internatio­nale samenwerking.

Administratieve druk
Daarnaast is er bij operationele teams – om de Wiv 2017 rechtmatig uit te voeren – een toename van administratieve handelingen waardoor minder tijd overblijft voor het uitvoeren van onderzoek in het belang van de nationale veiligheid. Zo vraagt het aanvraagproces van bijzondere bevoegdheden onder de Wiv 2017 meer tijd en capaciteit dan onder de Wiv 2002. Doordat minder onderzoek kan worden gedaan, heeft dit een negatief effect op de inlichtingenpositie van de diensten. De operationele slagkracht van de diensten komt tot uiting in de inlichtingenpositie die zij innemen op een bepaald onderzoeksterrein. De administratieve lastenverzwaring ten gevolge van de Wiv 2017 heeft de Algemene Rekenkamer getracht te kwantificeren.

Onderschat
De inlichtingenpositie van de diensten staat daarenboven onder druk omdat de implementatie van de Wiv 2017 is onderschat en nog niet is afgerond. Er is sprake van een lopend en continu proces. De implementatie van de Wiv 2017 vraagt zowel incidentele als structurele capaciteit uit het operationele proces en uit ondersteunende afdelingen, zoals van de IT-units en Juridische Zaken van de diensten. Dit is ten koste gegaan van het ontwikkel- en innovatievermogen. Hierdoor staat naast de operationele slagkracht ook de toekomstbestendigheid van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten onder druk.

Defensie
Het onderzoek naar de slagkracht van AIVD en MIVD is uitgevoerd op verzoek van de minister van Defensie (op het moment van het verzoek tevens verantwoordelijk voor de AIVD). Die wilde meer weten over de mogelijke effecten van de implementatie van de Wiv 2017 op de operationele slagkracht van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De minister van Defensie deed dit verzoek naar aanleiding van een signaal van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) die de implementatie van de Wiv 2017 sinds 1 mei 2018 gedurende twee jaar intensief heeft gemonitord.

Welke methoden zijn gehanteerd?
Bij zowel de AIVD als de MIVD is het onderzoek ter plaatse uitgevoerd. Het onderzoek is medio juni 2020 van start gegaan. Ter plaatse is kennisgenomen van een groot aantal opgevraagde documenten (die voor het overgrote deel een staatsgeheime rubricering dragen), variërend van informatie over de (totstandkoming van de) Wiv 2017, de wijze van implementatie daarvan en relevante management- en bedrijfsvoeringinformatie daarover. Daarnaast zijn bij de diensten ruim zestig gesprekken gevoerd, zowel met de dienstleiding, overige leidinggevenden en medewerkers. Deze gesprekken zijn benut om inzicht te krijgen in de effecten van de Wiv 2017 op de input, throughput en output van de diensten. Om de uitkomst van deze gesprekken te toetsen, is onderzoek gedaan bij een representatieve selectie van de operationele teams. Door deze teamsessies is een diepgaand beeld verkregen van de operationele praktijk, de met de Wiv 2017 samenhangende administratieve lasten en overige Wiv-gerelateerde problematiek die binnen de I&V-diensten speelt, zoals de staat van de IT.

Het rapport is hier te downloaden.