Om integriteitsschendingen binnen de overheid te voorkomen en aan te pakken, wil het kabinet bij het verstrekken van een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) beter gebruik gaan maken van informatie die bij de politie beschikbaar is. Dat maakt minister Sander Dekker van Rechtsbescherming bekend.

Een wetswijziging is volgens de minister hard nodig, want ondanks de huidige screening-instrumenten komt het toch voor dat er misdrijven worden gepleegd die schadelijk kunnen zijn voor het functioneren van en het vertrouwen in de overheid. Zo laat het jaarbericht 2018 van het openbaar ministerie zien dat het aantal corruptiezaken is toegenomen van 22 naar 33 en het aantal lekzaken van 23 naar 32. Het gaat hierbij om zeer ernstige en complexe zaken, waarbij ook regelmatig contacten met de georganiseerde criminaliteit zijn waargenomen.

Politiegegevens
Om de integriteitsschendingen tegen te gaan neemt het kabinet twee initiatieven. Het eerste is het wetsvoorstel VOG-politiegegevens. Dit houdt in dat bij de screening voor bepaalde kwetsbare functies, waarvoor een hoge mate van integriteit is vereist, voortaan ook gebruik kan worden gemaakt van politiegegevens. Door de informatie die bij de politie beschikbaar is beter te benutten, verwacht het kabinet integriteitsschendingen te kunnen voorkomen.

Functies
Politiegegevens kunnen worden opgevraagd voor functies met de bevoegdheid om geweld te gebruiken, die toegang geven tot gevoelige informatie bij de uitvoering van wettelijke taken op het terrein van openbare orde en veiligheid of handhaving van de rechtsorde en waarin sprake is van integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur. De functies waarvoor een VOG-politiegegevens is vereist, worden bij ministeriële regeling aangewezen. Hierbij wordt in ieder geval gedacht aan functies bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), het OM en aan bepaalde categorieën buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s).

Versterking van de opsporing
Ook het tweede initiatief, het besluit ’themaverwerking ambtelijke omkoping en mensenhandel’, voorziet in de mogelijkheid om gebruik te maken van politiegegevens als sprake is van de misdrijven ambtelijke omkoping en arbeidsuitbuiting als vorm van mensenhandel. Het benutten van politiegegevens moet leiden tot versterking van de opsporing en vervolging van de (ernstige en ondermijnende) misdrijven ambtelijke omkoping en arbeidsuitbuiting als vorm van mensenhandel.

Druk
Beide maatregelen zullen een bijdrage leveren aan het voorkomen van integriteitsschendingen, het plegen van strafbare feiten en de beïnvloeding van het openbaar bestuur door de georganiseerde criminaliteit. Dat is ook nodig omdat te zien is dat de overheid onder druk staat van de georganiseerde criminaliteit en het aantal lek- en corruptiezaken is toegenomen.
De integriteit van de overheid behoort volgens minister Dekker tot de fundamenten van de rechtsstaat en moet worden beschermd. “Het vertrouwen van de burger in de rechtsstaat is daar in belangrijke mate op gebaseerd. Met behulp van screening, voorlichting en het creëren van een juiste cultuur kunnen we integriteitsschendingen door ambtenaren zoveel mogelijk tegengaan. ‘Verkeerde’ personen mogen niet op bepaalde kwetsbare posities terechtkomen, van waaruit ze de georganiseerde criminaliteit bewust of onbewust kunnen faciliteren.”

Vaker verplicht gesteld
De Verklaring omtrent het gedrag (VOG) is een van de belangrijkste screeningsinstrumenten in Nederland. In verschillende sectoren wordt het kunnen overleggen van een VOG steeds vaker (wettelijk) verplicht gesteld. Zo steeg het aantal aanvragen tussen 2010 en 2013 met ongeveer 250.000 tot een totaal van bijna 750.000. In de daaropvolgende jaren zette deze stijging zelfs door tot meer dan 1.220.000 aanvragen in 2018. In deze zelfde periode nam het percentage weigeringen af: van 0,72 procent in 2010, 0,56 procent in 2013 tot 0,27 procent in 2018.

Niet toereikend
Een VOG kan nu alleen maar worden geweigerd op basis van justitiële gegevens. Het wetsvoorstel VOG-politiegegevens maakt het mogelijk dat bij de beoordeling van een aanvraag informatie uit de politiesystemen een zelfstandige grondslag vormt om de afgifte van een VOG te weigeren. Deze uitbreiding is noodzakelijk voor de screening van (beoogd) personeel in kwetsbare functies, waarvoor een hoge mate van integriteit is vereist voor een goede uitoefening van de functie en een veilige werkomgeving. Dit met als doel de risico’s voor de samenleving te beperken. De bestaande screeningsinstrumenten zijn voor deze functies niet passend of toereikend.

Themaverwerking ambtelijke omkoping en mensenhandel
Voor ernstige integriteitsschendingen binnen het openbaar bestuur en georganiseerde, ondermijnende criminaliteit is strafrechtelijk optreden noodzakelijk. Zonder adequate strafrechtelijke reactie kan de geloofwaardigheid van de overheid duurzaam beschadigd raken.
De invoering van zogeheten ’themaverwerking van politiegegevens’ heeft tot doel de informatiepositie van de opsporingsdiensten te versterken ter bestrijding van ambtelijke omkoping en mensenhandel – in het bijzonder als er sprake is van georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. Deze themaverwerking is noodzakelijk voor een effectieve strafrechtelijke aanpak. Zonder themaverwerking is het vaak niet mogelijk om tot een voldoende concrete verdenking van strafbaar handelen te komen die opsporingsonderzoek mogelijk maakt.

Kwetsbare functies
Het Besluit themaverwerking voorziet in de mogelijkheid van themaverwerking van politiegegevens, waar het gaat om de misdrijven ambtelijke omkoping en arbeidsuitbuiting als vorm van mensenhandel. Het gaat hierbij om themaverwerking door opsporingsambtenaren werkzaam bij respectievelijk de rijksrecherche en de Inspectie SZW-Directie Opsporing. Het besluit wordt binnenkort gepubliceerd in het Staatsblad en treedt op 1 januari 2020 in werking.
Deze twee maatregelen dragen bij aan de integriteit van de overheid, doordat hiermee te voorkomen is dat personen die al in beeld zijn bij de politie kwetsbare functies gaan vervullen waarvoor een hoge mate van integriteit is vereist. Ook bieden ze de mogelijkheid effectiever op te treden tegen ambtelijke omkoping. Ook wordt op deze manier de opsporing van arbeidsuitbuiting als vorm van mensenhandel versterkt. “Met deze maatregelen maken we op een zorgvuldige en verantwoorde wijze gebruik van politiegegevens met het oog op de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit”, aldus Dekker.