Vakbond FNV zegt geschokt te zijn over het aantal en de ernst van de meldingen die zij heeft binnengekregen over onveilige werksituaties van medewerkers bij asielzoekerscentra. Vanuit diverse opvanglocaties kwamen in twee weken tijd ruim zestig meldingen binnen.

Het grootste deel van de meldingen gaat over dagelijkse geweldsincidenten, niet alleen onderling tussen bewoners, maar ook rechtstreeks naar het personeel. Tal van meldingen bevatten situaties met verbale en fysieke agressie, pistolen, messen en andere scherpe voorwerpen, doodsbedreigingen, (seksuele) intimidatie, suïcidepogingen en drugsoverlast. Maar de gebouwen worden als gevaarlijk beschouwd (‘je kunt niet altijd uit een benarde positie wegkomen’ of ‘gangen van maar een meter breed’), er zou te weinig beveiliging en vast personeel zijn en dat beschikt bovendien niet over noodzakelijk geachte beschermingsmiddelen.

Dagelijks in gevaar
FNV ontving de afgelopen maanden tal van signalen dat medewerkers van het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers) te maken hebben met onveilige werksituaties. Daarom opende de vakbond medio februari een meldpunt.
Een COA-medewerker in Ter Apel: “De veiligheid van ons is dagelijks in gevaar. In de zogenaamde aso-AZC’s zit slechts een klein deel van overlastgevende asielzoekers, maar bij ons is de groep vele malen groter. Er is sprake van bendevorming op het terrein en zij handelen veel in drugs. Deze groep heeft geen enkele vorm van respect voor ons als COA-medewerkers. Een beveiligingsbeambte is al neergestoken. De bezuinigingen op beveiliging en vakkundig personeel maken de situatie alleen maar nijpender. Wij hebben wel ideeën over hoe zaken veiliger kunnen, maar het COA houdt het vooralsnog alleen bij luisteren.”

Minimale beveiliging
Een andere COA-medewerker zegt: “Wij hebben zelf geen middelen om ons te verweren, alleen een porto en sleutels. We staan met te weinig mensen – variërend van 4 tot 12 medewerkers op zo’n 500 mensen – en met minimale beveiliging. Deze beveiligers mogen vrijwel het terrein niet op, maar moeten bij de receptie blijven. Dat betekent dat we maar met enkele medewerkers op het terrein aanwezig zijn. Ik dank God elke dag op mijn knieën wanneer ik, mijn collega’s en onschuldige medebewoners, de dag weer veilig zijn doorgekomen. Ik heb laatst wéér een collega met PTSS de organisatie zien verlaten. Dat is erg triest. In een gesprek met het COA hierover voel ik geen steun. Of het soort werk dan wel bij mij paste, kreeg ik terug. Zonder in te gaan op het werkelijke probleem. Zo’n manier van leidinggeven maakt medewerkers monddood.”

Meer medewerkers met vaste contracten nodig
Debbie van Leiden, bestuurder FNV Zorg & Welzijn: “We zijn geschokt over de ernst van de meldingen die we ontvingen. Maar ook de angst van medewerkers om hierover te praten. Wij willen dat het COA direct ingrijpt om de werksituatie veiliger te maken op alle opvanglocaties. Dat betekent meer medewerkers op de locaties, meer beveiliging met meer bevoegdheden en een onderzoek naar de veiligheid van de gebouwen. Door continue groei en krimp in de organisatie, worden veel bestaande teams gewisseld en krijgen nieuwe medewerkers geen vaste contracten meer aangeboden. Deze zijn vaak maar kort beschikbaar. Zoals een melder al terecht aangaf ‘als het onveilig op je werkplek is, dan wil je een team waarop je kunt rekenen. Als dit continu verandert, kun je niet bouwen aan een vellige werkomgeving, met alle gevolgen van dien.’”

Stop met bezuinigen op beveiliging
Ook pleit FNV voor het stoppen met het bezuinigen op de beveiliging. Uit de meldingen blijkt dat bij sommige opvanglocaties de politie niet snel of niet ter plaatse komt en dat de beveiligers het terrein niet preventief op mogen. Van Leiden: “Dan staan de COA-medewerkers er dus echt alleen voor. En het zijn welzijnsmedewerkers hè? Geen beveiligers, politieagenten of gevangenismedewerkers. Het welzijn van bewoners staat voor medewerkers centraal, maar op deze manier kunnen ze hun werk niet naar tevredenheid uitvoeren. Zij hebben recht op een veilige werkomgeving, ongeacht de doelgroep waar zij mee werken. Geweld en intimidatie mag nooit gewoon worden gevonden.”

Focus op álle locaties, niet alleen de ‘aso-AZC’s’
De aanleiding van het FNV-meldpunt was een rapport van Inspectie Justitie en Veiligheid over de opvanglocaties van de ‘overlastgevende’ asielzoekers, de onlangs opgerichte twee EBTL-locaties (in de volksmond de ‘aso-AZC’s’ genoemd). Hieruit bleek dat deze onvoldoende waren uitgerust om de opvang en begeleiding van de doelgroep op een veilige manier uit te voeren. De vakbond ontving hierna signalen van medewerkers dat de veiligheid van meerdere opvanglocaties niet op orde is, en opende het meldpunt.
FNV wil dat het COA snel actie onderneemt om de werkomstandigheden te verbeteren van álle COA-opvanglocaties. De OR en de vakbond zeggen het COA meerdere malen gewezen te hebben op de verantwoordelijkheid die het als werkgever naar werknemers heeft voor een veilige werkomgeving. Tot nu toe zijn er onvoldoende concrete acties ondernomen, aldus de vakbond.

Open cultuur nastreven
Om te komen tot échte verbeteringen vindt FNV dat het COA de stem van de medewerkers serieus moet meenemen. Van Leiden: “Het zou het COA sieren als het een cultuur nastreeft waarin medewerkers in openheid serieus kunnen praten over de oplossingen voor hun veiligheid. Want niet alleen de ernst van de meldingen heeft ons geschokt, ook de onveiligheid die medewerkers ervaren om open te praten over de problemen die zij in hun werk ervaren. Het woord ‘angstcultuur’ neem ik niet snel in de mond, maar daar is hier zeker sprake van. Ook op dat vlak heeft het COA werk te doen.”

Vormen van agressie
Tot de meest genoemde vormen van agressie tegen medewerkers (of waar medewerkers bij betrokken waren) behoren het dreigen, uithalen en steken met messen of scherpe voorwerpen, dreigingen met vuurwapens, doodsbedreigingen, vernieling van eigendommen, verbale agressie (schelden, provocatie), fysieke agressie (slaan, duwen, spugen en spullen gooien naar medewerkers), seksuele intimidatie, onvoorspelbaar en agressief gedrag door drugs en alcohol, dreigen of plegen van zelfmoord en zelfmutilatie, insluiten van medewerkers door bewoners en zeer intimiderende houdingen aannemen (vechthouding, gebalde vuisten, groot maken).

Kwestie voor de overheid?
Bestuursvoorzitter van het COA Milo Schoenmaker erkent het probleem. Volgens de oud-burgemeester van Gouda gaat het om een relatief kleine groep die er voor zorgt dat medewerkers en andere asielzoekers zich onveilig voelen. Hij vindt dat deze groep niet thuishoort in de opvang, maar zegt dat dit een kwestie is voor de politie het Openbaar Ministerie en andere overheden. Schoenmaker zegt samen met de overheid en de politiek te zoeken naar oplossingen en maatregelen om het geweld op de AZC’s in te dammen en dat daarbij haast is geboden, gezien de vele meldingen die bij FNV zijn binnengekomen.