Al jaren dalen de criminaliteitscijfers, zeggen onder andere de politie en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Gelijktijdig luiden burgemeesters steeds vaker de noodklok over ondermijning en worden bijna wekelijks honderden kilo’s harddrugs onderschept. Hoe zit het nu?

Als wij rapporteren over nieuwe criminaliteitscijfers van bijvoorbeeld het CBS, leidt dat steevast tot negatieve reacties van onze bezoekers die dagelijks met onveiligheid en criminaliteit worden geconfronteerd. Dat de cijfers afnemen, komt volgens velen doordat mensen het niet meer de moeite waard vinden om aangifte te doen. Als de politie al tijd heeft om tot opsporing over te gaan, stranden de zaken vaak in het justitiële proces. Als mensen al aangifte doen, is dat vaak omdat de verzekeraar dat eist. De officiële cijfers lijken dus steeds meer slechts het topje van de ijsberg te tonen.

Maatschappelijk draagvlak
Voor de overheid zal het een dubbel gevoel oproepen. Het bewustzijn dat de onderwereld steeds harder en machtiger wordt is aanwezig. Maar door elk jaar over dalende criminaliteitscijfers te rapporteren, daalt het maatschappelijk draagvlak om de criminaliteit effectief aan te pakken. Veiligheid komt dan ook steeds lager op de politieke agenda’s te staan. De gevolgen zijn duidelijk te merken. Er worden wellicht minder fietsen gestolen, maar wel meer auto’s in brand gestoken, ondernemers afgeperst en mensen bedreigd of mishandeld. Om de burger tevreden te houden, worden gekwalificeerde rechercheurs van langlopende zaken afgehaald en voor de 112-opvolging ingezet. Voor slachtoffers is dat prettig, maar met dit beleid wordt wel de basis uit de criminaliteitsbestrijding gehaald.

Veiligheidsgevoel
De cijfers die gecommuniceerd worden hebben doorgaans betrekking op het aantal aangiften van woninginbraak, fietsendiefstal, vandalisme en andere door de politie geregistreerde zaken. Het zal best kloppen dat dit soort misdrijven afnemen. Dat was althans zo in de periode 2000-2018. Sinds vorig jaar constateert de politie dat de daling tot staan is gekomen en dat sommige misdrijven weer toenemen in aantal. Behalve de feitelijke onveiligheid daalt ook al vele jaren de subjectieve onveiligheid, ofwel de mate waarin mensen zich onveilig voelen. Maar ook dat gegeven leidt doorgaans tot veel kritiek. Wie rond de jaarwisseling het journaal heeft bekeken, begrijpt wel waarom. De media concentreren zich op waar het goed fout gaat en laten zien hoe grote vernielingen worden aangericht en hulpverleners worden belaagd. Een goede zaak, omdat zo duidelijk wordt dat er nog geen reden is om veiligheid als prioriteit van de agenda te halen. Maar het geeft ook aan dat er in sommige regio’s iets met de maatschappelijke cultuur goed mis is. Geweld en drugsgebruik lijken nieuwe normen te worden.

Succesparadox
Volgens criminoloog Marc Schuilenberg van de Vrije Universiteit is er sprake van een ‘succesparadox’. Hoe veiliger een samenleving wordt, des te meer nadruk wordt gelegd op wat er nog aan criminaliteit overblijft. Dat is te zien aan de WhatsApp-buurtpreventiegroepen, die vooral worden opgericht in wijken waar amper criminaliteit is. Ook de media spreken een rol. In een land als Brazilië of Mexico haalt een moord de krant niet, maar in Nederland opent elk nieuwsprogramma ermee. Ook op sociale media behoren berichten over moord- en doodslag tot de meest gedeelde. Toch blijven de onveiligheidsgevoelens afnemen, maar dat geldt vanzelfsprekend niet in wijken waar het elke ochtend weer een verrassing is als de auto nog onbeschadigd voor de deur staat. Ook in wijken zonder problemen blijven onveiligheidsgevoelens bestaan, maar die hebben dan meer betrekking op landelijke en internationale trends zoals de georganiseerde criminaliteit, terrorisme en migratie.

Gezag
Tijdens de uitzending van Jinek op 3 januari werd aan Erik Akerboom terecht de vraag gesteld of de politie nog voldoende gezag heeft op straat. In de Verenigde Staten zal iemand er zelfs niet over denken om een vuurpijl naar de politie af te schieten. In het bijzijn van een tijdens de jaarwisseling in het nauw gedreven agente, verklaarde de politiebaas dat gebrek aan gezag echter niet het probleem is. Merkwaardig, omdat in dezelfde uitzending werd getoond hoe de Mobiele Eenheid nodig was om de brandweer in staat te stellen een in brand gestoken auto te blussen. Dat is ook Nederland anno 2020. Net als de noodzaak van anonieme advocaten om een kroongetuige tegen de drugsmaffia bij te staan. Het is natuurlijk goed dat bepaalde misdrijven in aantal afnemen, maar het zou wellicht beter zijn om dat niet te verkondigen alsof verder alles goed gaat in het land en wij onze aandacht kunnen richten op andere zaken dan criminaliteit.