De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet de afgelopen jaren steeds vaker justitiabelen met een veelheid aan (ernstige) psychische en sociale problemen in de inrichtingen en instellingen. Dit leidt tijdens en na detentie tot problemen bij het regelen van passende zorg op de juiste plek.

Woensdag deelde DJI deze en meer knelpunten met de Tweede Kamer in de jaarlijkse Stand van de Uitvoering. Wim Saris, directeur-generaal DJI: “De medewerkers van DJI hebben een ‘can do’ mentaliteit; iedereen zet een stap extra wanneer dat nodig is. Dit maakt me trots en siert onze organisatie. Maar we moeten ook eerlijk zijn: de grens aan wat we kunnen leveren komt zonder maatregelen snel binnen bereik. Voor een deel is het aan DJI om vanuit onze professionele deskundigheid de benodigde maatregelen te treffen. Er zijn echter ook maatregelen waarvoor een bijdrage van andere sectoren of de politiek noodzakelijk is.”

Veel instroom, beperkte uitstroom
DJI constateert dat reguliere geestelijke gezondheidszorg (buiten detentie) momenteel onvoldoende voorziet in de begeleiding en behandeling van mensen met een complexe zorgbehoefte die daardoor een gevaar voor hun omgeving vormen. Een gevolg is dat deze groep niet of onvoldoende wordt behandeld, vervolgens in aanraking kan komen met justitie en bij DJI terechtkomt. Bovendien wordt voor de doelgroep zonder forensische titel maar mét forensische problematiek steeds vaker een beroep gedaan op de DJI-instellingen, wat ten koste gaat van plekken voor justitiabelen. Door de complexe zorgbehoefte moeten penitentiaire inrichtingen, justitiële jeugdinstellingen en forensische klinieken een verscheidenheid aan zorg aanbieden, wat niet altijd tijdig kan worden geleverd door een gebrek aan capaciteit. DJI blijft daarom waar mogelijk investeren in extra-zorgafdelingen, Penitentiair Psychiatrisch Centra- en tbs-plaatsen. Maar de grenzen van deze capaciteitsuitbreiding zijn in zicht. Schaarse plekken worden bezet gehouden door cliënten die niet kunnen doorstromen naar een beschermde woonvoorziening. Ook wisselt de mate van inspanning voor ex-justitiabelen per gemeente. Daardoor kan het voorkomen dat mensen worden vrijgelaten zonder dat er passende begeleiding en vervolgzorg voor hen wordt georganiseerd. Dit leidt in veel gevallen tot recidive en daarmee herhaald slachtofferschap. De financiële en maatschappelijke kosten hiervan zijn hoog. Het beperken van de instroom (preventie) en bevorderen van de uitstroom moeten daarom meer prioriteit krijgen.

Balans tussen stevige aanpak en re-integratie
Momenteel gaat terecht veel aandacht uit naar de kleine groep hoogrisico-gedetineerden. Het risico op voortgezet crimineel handelen, ontvluchting of liquidatie is ernstig en vergt een stevige aanpak. Echter moeten we ervoor waken dat maatregelen die voor de hoogrisico-groep proportioneel en effectief zijn zonder meer worden doorgetrokken naar de rest van de mannen en vrouwen in detentie. DJI vraagt aan de politiek en ketenpartners om een brede blik te houden en de focus op topcriminelen niet ten koste te laten gaan van de juiste signalering en begeleiding van overige justitiabelen. En daarbij te vertrouwen op de deskundigheid van de DJI medewerkers. Het beperken van de ruimte voor individuele belangenafwegingen door wet- en regelgeving draagt niet bij aan het voorbereiden van een gedetineerde op een veilige terugkeer in de samenleving. Het draagt ook niet bij aan het lerend vermogen van de organisatie.

Veiligheid voorop
De medewerkers van DJI zorgen voor humane en veilige detentie en werken dagelijks aan de kerntaken insluiten, herstellen en voorkomen. Zij zijn daarmee het meest waardevolle kapitaal van DJI. Voor DJI staat de veiligheid van hen, justitiabelen en de samenleving voorop. Daarom wordt er niet ingeboet op kwaliteit van de uitvoering. Maar om klaar te zijn voor de toekomst is structurele stabiele financiering nodig en moet er binnen de begroting meer ruimte komen voor innovatie, modernisering en onderhoud om het werk goed te kunnen blijven doen. Dat zijn de noodzakelijke randvoorwaarden waarbinnen de DJI-medewerkers dagelijks met onverminderde passie een bijdrage leveren voor een veilige samenleving.