De toezichthouders TIB en CTIVD, die toezien op de inlichtingendiensten AIVD en MIVD, vrezen dat de aangekondigde aanpassing van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) hun rol gaat beperken. Het kabinet wil de wet aanpassen na een kritisch rapport van een evaluatiecommissie.

Als de CTIVD en TIB hun controlerende functie verliezen, gaat dat ten koste van de privacy van burgers, waarschuwen voorzitter Mariëtte Moussault van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) en voorzitter Nico van Eijk van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD). Moussault dreigt in NRC zelfs haar functie neer te leggen, als het kabinet haar in een ‘stempelmachine’ verandert. Zij wil normaal kunnen toetsen op de proportionaliteit van door de inlichtingendiensten gebezigde methoden.

Te ver
De toezichthouders zijn in het leven geroepen na kritiek op de bevoegdheid van inlichtingendiensten om bulkdata te verzamelen. Dat houdt in dat ook communicatie wordt geanalyseerd tussen mensen die nergens van verdacht worden. De inlichtingendiensten willen dat, omdat het door de moderne communicatietechnologie steeds moeilijker wordt om één bepaalde lijn af te luisteren. Daarnaast kan de ‘bijvangst’ natuurlijk ook waardevolle informatie opleveren. Privacy-organisaties vinden dit echter te ver gaan. Als dit niet aan banden wordt gelegd, komt Nederland volgens CTIVD-voorzitter Van Eijk in de Europese achterhoede terecht, voor wat betreft bescherming van de persoonlijke levenssfeer van burgers. De toezichthouders willen ook de mogelijkheden beperken om inlichtingen met andere landen te delen. De richtlijnen worden volgens Moussault en Van Eijk weliswaar steeds beter, maar nog niet voldoende nageleefd.

Inperken
De TIB zegt wel blij te zijn met de constateringen van de commissie dat zij ‘van grote meerwaarde is voor het toezicht stelsel‘ en dat de bindende toets vooraf ‘een belangrijke waarborg is die aan het systeem is toegevoegd’. Maar de voorstellen om de inhoudelijke toets van de TIB in de toekomst in te perken en de inzet van een aantal bevoegdheden helemaal niet meer door de TIB te laten toetsen, valt bepaald niet in goede aarde. Dat zou betekenen dat bevoegdheden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten niet langer vooraf en in volle omvang door een onafhankelijke commissie bindend getoetst kunnen worden voordat deze worden ingezet. Dit zou volgens de CTIVD en de TIB een mogelijke achteruitgang betekenen in de balans tussen bescherming van de nationale veiligheid en de privacy van burgers en daarmee voor de waarborgen voor de rechtstaat.