Volgens de NOS en Nieuwsuur heeft het UWV illegaal gegevens verzameld van uitkeringsgerechtigden. Van wie de website van het UWV had bezocht, werd vervolgens het computergebruik gevolgd om na te gaan of er gefraudeerd werd. Deze vorm van spionage werd begin dit jaar beëindigd.

Volgens de Landsadvocaat ging het monitoren door het UWV veel te ver. Alle bezoekers van de UWV-website werden gevolgd, ook als er geen enkele reden was om deze personen te verdenken. De uitkeringsinstantie werd er vanaf het begin van de landelijke invoering in mei 2022 door de eigen Functionaris Gegevensbescherming op gewezen dat er geen juridische basis was voor de methodiek, maar daar gaf de directie pas begin dit jaar gevolg aan. ‘Slachtoffers’ werden daar niet over geïnformeerd. Dat gebeurt nu wel. Mensen die bespioneerd werden gaan vrijuit, zelfs als het monitoren fraude heeft aangetoond. Lopende onderzoeken zijn direct gestopt.

Fout
Het UWV trekt het boetekleed aan. ‘Wij zijn een publieke dienstverlener en stellen hoge eisen aan onze rol. In het geval van onze handhavende taak betekent dit dat zorgvuldig handelen erg belangrijk is. Dat dat ons in dit geval niet gelukt is vinden wij uitermate vervelend’, aldus de uitkeringsinstantie in een reactie. De procedure zou uitvoerig zijn getest, waarbij geen overtredingen naar voren zouden zijn gekomen. Maar met de kennis van nu blijkt toch een fout te zijn gemaakt, geeft het UWV toe. Er zouden geen sancties zijn uitgedeeld op basis van alleen conclusies van het systeem.

Direct verdacht
Het ging het UWV vooral om mensen met een WW-uitkering die tegen de regels in naar het buitenland gingen om daar bijvoorbeeld met behoud van uitkering te gaan werken. Wie met een buitenlands IP-adres inlogde op de UWV-website, was direct verdacht. Ook werden bij websitebezoekers cookies geïnstalleerd om het online gedrag te monitoren. Alle data werd verwerkt in het fraude-algoritme ‘Risicoscan Verblijf Buitenland’, waarmee UWV fraude met WW-uitkeringen opspoorde. Er werden 3600 onderzoeken ingesteld, waarbij nader onderzoek in 460 gevallen leidde tot aanpassing van de uitkering.

Niet de eerste keer
Het is niet bekend hoeveel mensen werden bespioneerd. Volgens juristen is er sprake van overheidssurveillance, omdat de overgrote meerderheid van de gemonitorde personen geen fraude pleegde. Er was dus geen concreet vermoeden. Het systeem werd begin 2021 op kleine schaal in gebruik genomen en draaide vanaf mei 2022 landelijk. De Autoriteit Persoonsgegevens noemt de werkwijze van het UWV zorgelijk. Als blijkt dat de instantie onrechtmatig gebruik heeft gemaakt van persoonsgegevens, kan een boete worden opgelegd, die kan oplopen tot 20 miljoen euro. Het UWV moet zich binnenkort verantwoorden bij de privacywaakhond en bij het verantwoordelijke ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dat niet geïnformeerd was over het monitoringsysteem. Eerder kwam het UWV in opspraak vanwege een systeem dat controleerde of mensen verwijtbaar werkloos waren geworden en of zij voldoende hun best deden om een nieuwe baan te vinden.

Mogelijk niet illegaal
Privacyexpert Jeroen Terstegge vindt dat webanalytics door het UWV op zich best zouden mogen worden gebruikt om fraude op te sporen, ook al voldoet het algoritme wellicht niet aan de wet omdat ook mensen zonder verdenking werden gevolgd. Als het niet onder art. 22 AVG valt, hoeft het alleen te voldoen aan de gewone regels van de AVG (doelbinding, noodzaak, proportionaliteit, transparantie, etc). Het structureel inzetten van zo’n algoritme moet worden opgenomen in de cookieverklaring (die niemand leest), maar bij incidenteel gebruik hoeft dat niet. Dan is art. 14 AVG van toepassing en die kent uitzonderingen op de informatieplicht. Daarnaast kan fraudeonderzoek onder omstandigheden nog op grond van art. 41 lid 1 sub e UAVG plaatsvinden zonder de betrokkene te informeren.