De politie en het Openbaar Ministerie in Nederland zijn er opnieuw in geslaagd toegang te krijgen tot data van een cryptocommunicatiedienst van criminelen. De afgelopen vijf maanden las de politie hun berichten, wat veel bewijsmateriaal opleverde.

Het gaat om cryptocommunicatiedienst Exclu die is ontmanteld. Op onder meer vrijdag 3 februari was een gezamenlijke actiedag met tot nu toe 79 doorzoekingen en 42 aanhoudingen in onder meer Nederland, Duitsland en België. Onder de aangehouden personen zijn zowel gebruikers, als ook eigenaren en beheerders van de dienst Exclu. Bij de actie zijn honderden agenten ingezet.

Onderzoeken Exclu
De cryptocommunicatieonderzoeken hebben de namen 26Samber en 26Lytham. 26Lytham is op 28 april 2022 gestart en richt zich op de gebruikers van Exclu van wie wordt vermoed dat zij in georganiseerd verband misdrijven plegen. Het onderzoek 26Samber, dat startte in september 2020, richt zich op de eigenaren en beheerders van de cryptocommunicatiedienst. De aanbieders van deze dienst worden ervan verdacht dat ze als criminele organisatie andere criminelen faciliteren. Aanleiding voor het Nederlandse onderzoek was verkregen informatie over de eigenaren en beheerders van de dienst.

Internationale samenwerking
Het zwaartepunt van het onderzoek ligt bij de Dienst Landelijke Recherche van de Landelijke Eenheid, met een sleutelrol voor Team High Tech Crime. Zij deden dit door intensief samen te werken met diverse andere diensten van de Landelijke Eenheid, meerdere regionale politie-eenheden, FIOD en Rijksrecherche. Ook Eurojust en Europol participeerden in het onderzoek, als ook Italië, Zweden en Frankrijk. Het Duitse Landeskriminalamt (LKA) Rheinland-Pfalz startte in juni 2020 ook een onderzoek naar Exclu. In goede samenwerking kon Nederland in Duitsland onderzoek doen met oog op het verkrijgen van bewijsmateriaal voor haar onderzoek.

Aanhoudingen en doorzoekingen
Het onderzoek 26Lytham, van de Dienst Landelijke Recherche van de Landelijke Eenheid onder gezag van het Landelijk Parket, leidde op onder meer vrijdag 3 februari tot nu toe 79 doorzoekingen en 42 aanhoudingen bij gebruikers van Exclu op diverse plekken in Nederland en in België. Eerste resultaten laten zien dat er twee drugslabs en een cocaïnewasserij zijn aangetroffen. Daarnaast werden er meerdere kilo’s aan verdovende middelen, meer dan 4 miljoen euro cash, auto’s, diverse luxe goederen en meerdere vuurwapens in beslag genomen. Daarnaast is in onderzoek 26Samber – eveneens onder gezag van het Landelijk Parket – uitvoerig onderzoek gedaan naar de eigenaren en beheerders van de cryptocommunicatiedienst en zijn in dat kader ook doorzoekingen en aanhoudingen geweest in Nederland en Duitsland.

De dienst Exclu is ontmanteld en de data is verkregen door het toepassen van specialistische kennis en expertise op het gebied van technologie en cybercriminaliteit en door het inzetten van de hackbevoegdheid. Daarnaast heeft de recherche ook traditionele opsporingsmethoden ingezet om gebruikers van de app met succes te kunnen identificeren.

Cryptocommunicatiedienst Exclu
Exclu is een cryptocommunicatiedienst waarmee gebruikers elkaar heimelijk versleutelde berichten kunnen sturen, buiten het zicht van politie en justitie om. Het betreft een app die op smartphones kan worden geïnstalleerd en daarna geactiveerd met een licentie van 800 euro voor 6 maanden gebruik. Exclu maakt het mogelijk om berichten, foto’s, notities, gesproken memo’s, chatconversaties en video’s met andere gebruikers uit te wisselen. Exclu wordt door de eigenaren en beheerders geprezen om zijn hoge mate van veiligheid met het ‘meest geavanceerde encryptieprotocol ter wereld’. Naar schatting kent de app zo’n 3000 gebruikers waarvan 750 Nederlandstaligen.

Geheimhouders
Gebruikers van Exclu die zich kunnen beroepen op het wettelijk verschoningsrecht, zoals advocaten, notarissen, artsen of geestelijken, kunnen dit melden. Zij dienen hun gebruikersgegevens te delen met de politie via [email protected]. De politie zal dit controleren en indien gegrond, de gegevens verwijderen. Op dit moment kan niemand meer gebruikmaken van de diensten van Exclu.

Andere cryptocommunicatieonderzoeken
In 2016 vond Nederlands eerste cryptocommunicatie onderzoek plaats. Servers van het Nijmeegse bedrijf Ennetcom (Encrypted Network Communication) werden in Canada in beslag genomen. Specialisten wisten de versleutelde berichten leesbaar te maken. Sindsdien zijn er meerdere cryptocommunicatiediensten ontmanteld, zoals Encrochat en SkyECC. Inzake Exclu heeft de Nederlandse politie de dienst ontmanteld, de data achterhaald én de gebruikers en ontwikkelaars, beheerders en eigenaar van de dienst geïdentificeerd en opgespoord.

Binnen de opsporingsonderzoeken van de Landelijke Eenheid vonden er op 22 locaties in Nederland doorzoekingen plaats en elf aanhoudingen.