Met de Wet Finec* zijn in 2015 opsporingsbevoegdheden verruimd om de pakkans te vergroten en zwaarder te kunnen straffen bij financieel-economische criminaliteit. De wet lijkt echter maar beperkt bij te dragen aan het verminderen van criminele winsten. Dat blijkt uit de wetsevaluatie van Regioplan, in opdracht van het WODC.

Relatief hoge winsten, een geringe pakkans en verhoudingsgewijs lage straffen zijn kenmerkend voor financieel-economische criminaliteit, zoals corruptie en witwassen. Vanwege de maatschappelijke schade die dat aanricht, is bestrijding van financieel-economische criminaliteit een belangrijk thema van het kabinet.

De wijzigingen van tien onderdelen in het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en de Wet op economische delicten (WED) worden samen aangeduid als de Wet verruiming mogelijkheden bestrijding financieel-economische criminaliteit (Wet Finec).

Weinig voorkomende delicten
Het vergroten van de pakkans van financieel-economische criminelen is een van de doelen van de Wet Finec. Uit het onderzoek blijkt dat onder andere de strafbaarstelling en maximum straf van verschillende delicten zijn aangepast en dat met de verruimingen de opsporingsmogelijkheden inderdaad wettelijk zijn vergroot. De verruimingen kunnen op draagvlak rekenen bij de verschillende ketenpartners in de strafrechtketen. De meeste verruimingen gaan echter om heel specifieke en relatief weinig voorkomende delicten, zoals ambtelijke en niet-ambtelijke corruptie. Dat maakt de verruimingen niet minder waardevol, maar tempert wel de mate waarin ze bijdragen aan het vergroten van de pakkans van financieel-economische criminaliteit.

Verminderen van criminele winsten
Een tweede doel van de wet is het verminderen van criminele winsten. Daarvoor is bijvoorbeeld de beperking van kostenaftrek in het leven geroepen. Het gaat hierbij om het beperken van de mogelijkheden om kosten – gemaakt voor criminele activiteiten – in mindering te brengen op het te ontnemen bedrag of op eventuele belasting(na)heffingen. Deze verruiming blijkt in de praktijk bijna niet te worden gebruikt. Al voor de Wet Finec bestonden er beperkingen in de aftrekposten, met de bedoeling om daders financieel terug te brengen naar de situatie vóórdat een delict is gepleegd. Volgens de respondenten in dit onderzoek is nu het karakter van het wetsartikel veranderd. Door de verdere beperking van de kostenaftrek kunnen daders financieel verder worden teruggebracht dan voor het delict. Daarmee lijkt het meer op een boete. De behoefte daaraan blijkt in de praktijk niet te bestaan.

Zwaardere straffen onzeker
De meeste verruimingen zijn bedoeld om bij te dragen aan het derde doel van de wet: zwaardere straffen voor financieel-economische criminaliteit. Het effect daarvan zou terug te zien moeten zijn in bijvoorbeeld een stijging van de gemiddelde straffen voor de betreffende delicten. Deze ontwikkelingen zijn voor de meeste verruimingen niet zichtbaar. Behalve bij niet-ambtelijke corruptie en witwassen. Bij niet-ambtelijke corruptiezaken nemen, hoewel het om relatief kleine aantallen gaat, het aantal veroordelingen en de strafzwaarte toe na 2015. Ook bij witwassen zijn sinds 2015 de aantallen veroordelingen, de duur van de opgelegde vrijheidsstraffen en de boetes gestegen. Toch is de zelfstandige bijdrage hieraan van de Wet Finec onzeker. Sinds de wet in werking trad, heeft de Rijksoverheid namelijk extra gelden beschikbaar gesteld om de strafrechtelijke aanpak van criminele winsten te versterken. Deze aanvullende financiële middelen kwamen ten goede aan de capaciteit en expertiseontwikkeling voor opsporing, vervolging en afdoening van deze casuïstiek. De strafrechtelijke aanpak van financieel-economische criminaliteit lijkt de afgelopen jaren vooral daardoor te zijn gestimuleerd.

Dit onderzoek sluit aan op de nulmeting wetswijziging bestrijding financieel-economische criminaliteit die in 2017/2018 is uitgevoerd.