Nederland is de afgelopen periode overspoeld door vluchtelingen die aan oorlog of armoede proberen te ontsnappen. En er lijkt nog geen einde te komen aan deze stroom. Het is de vraag hoelang dit goed blijft gaan, nu de vluchtelingenproblematiek niet langer beheersbaar is, schrijft crisisexpert Gert-Jan Ludden.

Het is duidelijk zichtbaar dat Nederland, maar ook andere Europese landen de vluchtelingenproblematiek niet meer beheersen. Het aantal ontheemden groeit gestaag en de problemen met (tijdelijke) opvang, huisvesting en integratie nemen zienderogen toe. Het betreft niet alleen oorlogs-, economische- en politieke vluchtelingen, maar ook gelukszoekers. In 2021 en 2022 heeft Nederland al aan meer dan 200.000 asielzoekers onderdak verleend. Dat kan niet zo verder gaan. Onheilspellende gedachte is dat de komende decennia nog miljoenen extra klimaatvluchtelingen vanuit Afrika hun domicilie zoeken in West-Europa. Mensen die hun vaderland moeten ontvluchten, omdat grote gebieden niet meer levensvatbaar zijn vanwege extreme droogte of langdurige regenval. Europa dient zich op een andere manier te prepareren. Als adagium moet gelden: ‘niet de vluchteling bepaalt waar hij of zij naar toe gaat, maar Europa bepaalt de bestemming’! Wat betekent dit in de praktijk?

De aantrekkingskracht van Nederland
Momenteel is het zo dat het land van aanmelding verantwoordelijk is voor de opvang, registratie, verstrekken van asielstatus en/of uitzetting naar het land van herkomst. Dit impliceert dat ‘interessante’ landen zoals Nederland een veel grotere aantrekkingskracht op vluchtelingen hebben dan impopulaire landen binnen de Europese Unie zoals bijvoorbeeld Hongarije en Oostenrijk. Er is weliswaar Europese regelgeving, maar in de praktijk blijkt dat landen, afhankelijk van het politieke klimaat, daar verschillend invulling aan geven. En dat is moeilijk uit te leggen aan de eigen bevolking.

Europees aanmeldcentrum
Hier toont zich de achilleshiel van de Europese Unie. Met vergaderen, regelgeving, financiële impulsen en autonomie van de lidstaten los je deze complexe problematiek niet op. Europa zal een uitvoerend mandaat nodig hebben deze (potentiële) crisis het hoofd te kunnen bieden. Dat kan prima worden gerealiseerd door de vluchtelingen zich te laten melden bij een Europees aanmeldcentrum (bijvoorbeeld in Duitsland: ‘wir schaffen das’). Een goed geoutilleerde locatie waar je grote aantallen vluchtelingen kunt registreren en tijdelijk kunt huisvesten. Vluchtelingen die zich toch in andere landen melden, worden linea recta gedirigeerd naar het Europese aanmeldcentrum. Hier worden op basis van door de Europese Commissie vastgestelde criteria de vluchtelingen verdeeld over alle Europese landen c.q. teruggestuurd naar het land van herkomst. De aanmeldcentra van de lidstaten staan in nauw contact met het Europese aanmeldcentrum, dragen zorg voor het transport en bewaken de statusvoortgang van de asielzoekers. Voorwaarde is wel dat alle lidstaten zich aan deze regeling committeren!

Omvangrijke consequenties
Natuurlijk zijn aan deze opzet omvangrijke organisatorische, logistieke en financiële consequenties verbonden. Het gastland dat het Europees aanmeldcentrum faciliteert krijgt daarvoor de noodzakelijke steun vanuit de Europese Unie. Deze spilfunctie kun je om de vijf jaar laten rouleren tussen landen die daartoe in staat zijn. Deze aanpak biedt aanzienlijke voordelen zoals het gelijkmatig verdelen van de ‘pijn’, het versterken van de Europese solidariteit, het voorkomen van vluchtelingenchaos in de afzonderlijke lidstaten en het tonen van veerkracht en (operationele) slagkracht door de Europese Unie. Bovendien zal het ongewenste vluchtelingen afschrikken als de kans aanwezig is geplaatst te worden in een land dat niet hun keuze is.

Creativiteit nodig
Hiermee kan Europa de wereld laten zien niet alleen een papieren tijger te zijn, maar ook in staat te zijn tot een effectieve aanpak van de vluchtelingencrisis. Een advies aan Mark Rutte is dit voorstel te lanceren in Brussel. Europa kan momenteel wel wat fris elan en creativiteit gebruiken. De urgentie is  aanwezig. Juristen zullen wel tegensputteren, maar die hobbel moet gemakkelijk zijn te nemen. Doormodderen op de huidige weg is absoluut gedoemd te mislukken. Het is de hoogste tijd dat Europa haar verantwoordelijkheid gaat nemen.