De rol van Europa in de internationale drugsproductie en -handel verandert, volgens nieuwe analyses die zijn vrijgegeven door Europol en het EU-drugsagentschap (EWDD). Er zijn verhoogde productieactiviteiten in Europa en samenwerking tussen criminele groepen zorgt wereldwijd voor nieuwe veiligheidsrisico’s.

De nieuwe analyses hebben betrekking op trends in de toeleveringsketen, van productie en handel tot distributie en gebruik. Ze beschrijven een grote en groeiende cocaïnemarkt en een momenteel kleine, maar gestaag groeiende markt voor methamfetamine in de EU. Ze waarschuwen ook voor de verhoogde dreiging die uitgaat van innovatie in productieprocessen en chemische precursoren en een groeiend assortiment producten die gevaarlijk kunnen zijn voor consumenten.

Topprioriteit
De uitvoerend directeur van Europol, Catherine De Bolle, benadrukt: “De handel in illegale drugs blijft de zware en georganiseerde misdaad in de EU domineren. Bijna 40 procent van de op internationaal niveau opererende criminele netwerken die aan Europol zijn gemeld, zijn actief in de drugshandel. De bestrijding van deze illegale handel is een topprioriteit voor Europol en de nieuwe analyse ondersteunt ons bij het begrijpen van de marktdynamiek en is van cruciaal belang voor het formuleren van doeltreffende rechtshandhavingsreacties.”

Groeiende dreiging
EMCDDA-directeur Alexis Goosdeel zegt: “Onze nieuwe analyses laten zien dat we nu worden geconfronteerd met een groeiende dreiging van een meer diverse en dynamische drugsmarkt, die wordt aangedreven door nauwere samenwerking tussen Europese en internationale criminele organisaties. Dit heeft geleid tot recordniveaus van beschikbaarheid van drugs, toenemend geweld en corruptie en grotere gezondheidsproblemen. Als reactie daarop moeten we nog gevoeliger zijn voor signalen uit de markt en investeren in meer gecoördineerde acties, niet alleen in Europa, maar ook met onze internationale partners in producerende en doorvoerlanden.”

Synthetische drugs
Europa is een belangrijke productieregio voor synthetische drugs, zowel voor de binnenlandse als voor de externe markt. In toenemende mate is het ook een belangrijk overslagpunt voor drugs die van elders afkomstig zijn en bestemd zijn voor andere wereldregio’s. Voor zowel cocaïne als methamfetamine zijn er aanwijzingen dat Latijns-Amerikaanse en Europese criminele groepen samenwerken in productie, handel en distributie.
De bevindingen zijn gebaseerd op gegevens en informatie van het drugscontrolesysteem van het EWDD en op operationele inlichtingen van Europol over de georganiseerde misdaad. Met een benadering van dreigingsevaluatie presenteren de agentschappen de belangrijkste actiegebieden op EU- en lidstaatniveau. Deze omvatten: het snel identificeren van nieuwe bedreigingen voor de gezondheid en de veiligheid, investeringen in forensische en toxicologische capaciteit om gelijke tred te houden met innovatie, het aanpakken van de toeleveringsketen van illegale drugs en het verminderen van kwetsbaarheden aan de buitengrenzen.

Cocaïne – recordvangsten en toenemende productie in Europa
Uit de analyse blijkt dat de Europese cocaïnemarkt zich uitbreidt, gedreven door ongekende niveaus van mensenhandel, wat leidt tot een historisch hoge beschikbaarheid. Door de hoge cocaïneproductie in Zuid-Amerika zijn recordhoeveelheden in beslag genomen in Europa. Europa is ook een bestemmings- en transitzone voor cocaïne op weg naar het Midden-Oosten en Azië. Er vindt nu ook meer productie plaats binnen Europa, wat wijst op veranderingen in de rol van de regio in de internationale cocaïnehandel. Een grote verscheidenheid aan individuen en criminele netwerken geven vorm aan de complexe levering van cocaïne aan en binnen de EU. Het potentieel voor het op de markt komen van nieuwe rookbare cocaïneproducten roept bezorgdheid op over toekomstige gezondheidsrisico’s.

Ruim 10 miljard euro handelswaarde
Cocaïne is de op één na meest geconsumeerde illegale drug in de EU, na cannabis, met een marktwaarde voor de detailhandel in 2020 die wordt geschat op 10,5 miljard euro (variërend van 7,7 miljard tot 12,8 miljard euro). Ongeveer 3,5 miljoen Europeanen (15-64 jaar) melden dat ze de drug het afgelopen jaar hebben gebruikt. 14 miljoen Europeanen hebben het wel eens gebruikt. Terwijl het cocaïnegebruik geconcentreerd blijft in het zuiden en westen van Europa, lijkt de markt zich naar het oosten te verspreiden.

Recordhoeveelheden in beslag genomen
Voor het vierde achtereenvolgende jaar werden in 2020 recordhoeveelheden cocaïne (214,6 ton) in beslag genomen in Europa, een stijging van 6 procent ten opzichte van 2019, wat wijst op een hoge beschikbaarheid van de drug. Drie landen — België (70t), Nederland (49t) en Spanje (37t) — waren goed voor ongeveer driekwart van het Europese totaal, maar er werden ook grote hoeveelheden in beslag genomen door Italië (13,4t), Frankrijk (13,1t). ), Duitsland (11t) en Portugal (10t). De meeste in Europa in beslag genomen cocaïne komt aan in zeecontainers. De toegangspunten van cocaïnetransporten worden gediversifieerd, met grotere hoeveelheden in beslag genomen in havens in Oost-Europa en Turkije.

Aanzienlijke gezondheids- en sociale risico’s
De meeste cocaïneproductie vindt nog steeds plaats in Colombia, Bolivia en Peru. De nieuwe analyse beschrijft echter hoe de verwerking van cocaïne nu plaatsvindt binnen Europa (voornamelijk in België, Spanje en Nederland). Grote hoeveelheden chemische precursoren die bij de productie van cocaïne worden gebruikt, zijn in beslag genomen in illegale productielaboratoria en aan de Europese grenzen. Recente gegevens wijzen er ook op dat in Europa grote hoeveelheden cocaïnepoeder zijn verwerkt uit tussenproducten, zoals cocapasta en cocaïnebase. Een deel hiervan wordt vanuit Zuid-Amerika gesmokkeld in dragermateriaal (bijv. houtskool, plastic) en vervolgens gewonnen in gespecialiseerde faciliteiten. De beschikbaarheid in Europa van grote hoeveelheden cocaïnebase en cocapasta brengt het risico met zich mee dat nieuwe rookbare cocaïneproducten (bijv. ‘crack’) op de Europese consumentenmarkten verschijnen, wat aanzienlijke gezondheids- en sociale risico’s met zich meebrengt.

Methamfetamine — een kleine, maar gestaag groeiende markt
Methamfetamine – de meest geconsumeerde synthetische stimulerende drug ter wereld – speelt nog steeds een relatief kleine rol op de Europese drugsmarkt. Desalniettemin toont de laatste analyse de groeiende dreiging van deze drug in de regio aan, aangezien de beschikbaarheid toeneemt en het gebruik zich naar nieuwe gebieden verspreidt. Methamfetamine wordt binnen de EU geproduceerd om zowel de binnenlandse als de externe markten te bevoorraden. Europa is ook een bestemmings- en transitzone voor deze drug vanuit andere productiecentra (bijv. Iran, Nigeria, Mexico) naar Azië en Oceanië. De opkomende methamfetamine-industrie in Afghanistan vormt een bedreiging voor de EU, gezien de concurrerende prijzen en de reeds lang bestaande drugssmokkelroutes naar Europa.

Gestage marktuitbreiding
De analyse laat zien dat langetermijntrends wijzen op een gestage marktuitbreiding. Tussen 2010 en 2020 is het aantal inbeslagnames van methamfetamine in de EU meer dan verdubbeld (van 3000 tot 6200), terwijl de in beslag genomen hoeveelheden met 477 procent toenam tot 2,2 ton in 2020 (EU). In 2020 maakten negen EU-lidstaten melding van de ontmanteling van 215 methamfetaminelaboratoria.
Historisch gezien vond de productie in Europa doorgaans plaats in kleine, maar wijdverbreide, ‘keuken’-laboratoria in Tsjechië en zijn buurlanden. Hoewel deze nog steeds bestaan, is er nu een groeiende bezorgdheid over productiefaciliteiten in België en Nederland, waar methamfetamine op aanzienlijk grotere schaal kan worden geproduceerd.

Mexicaanse criminele groepen
Methamfetamine-installaties die in België en Nederland zijn ontdekt, zijn sinds 2019 in omvang, verfijning en productie toegenomen. Europese producenten van synthetische drugs erkennen de winstgevendheid van methamfetamine en zien nu dat ze samenwerken met Mexicaanse criminele groepen om productieprocessen te ontwikkelen en bestaande infrastructuur in Europa te exploiteren. Naast de methamfetamine die in Europa wordt geproduceerd, zijn sinds 2019 in de EU meerdere tonnen van de drug uit Mexico in beslag genomen, wat ook een samenwerking tussen Europese en Mexicaanse criminele netwerken impliceert.
Een andere ontwikkeling is de productie van methamfetamine in Afghanistan, hoewel het land momenteel geen belangrijke bevoorradingsbron voor de EU lijkt te zijn. Niettemin kunnen criminele netwerken, gezien de relatief lage groothandelsprijs van Afghaanse methamfetamine, het economisch aantrekkelijk vinden om de drug via gevestigde heroïnesmokkelroutes de EU binnen te smokkelen.

Crystal meth
Het gebruik van methamfetamine in Europa is van oudsher geconcentreerd in Tsjechië en Slowakije, maar het gebruik lijkt zich elders te verspreiden. Uit de meest recente afvalwatergegevens blijkt dat de drug ook aanwezig is in België, Cyprus, het oosten van Duitsland, Spanje, Turkije en verschillende Noord-Europese landen (bijv. Denemarken, Letland, Litouwen, Finland, Noorwegen). Van de 58 steden met gegevens over methamfetamineresiduen in gemeentelijk afvalwater voor 2020 en 2021, meldde ongeveer de helft (27) een stijging.
Nu er grotere hoeveelheden methamfetamine op de Europese markt aanwezig zijn, is er bezorgdheid over de toegenomen vraag naar de drug, met name in de rookbare vorm (‘crystal meth’). Dit kan gevolgen hebben op de lange termijn, waaronder een grotere belasting van de gezondheidsstelsels en een bedreiging voor de openbare veiligheid.

Logistiek
Terwijl gevestigde criminele netwerken vaak hun eigen activiteiten beheren, besteden anderen nu een reeks diensten in de toeleveringsketen uit. De analyses laten zien hoe logistieke ondersteuning een parallelle activiteit is geworden, met een aantal criminele groepen die gespecialiseerd zijn in het leveren van chemicaliën, apparatuur en expertise die nodig zijn om productiefaciliteiten op te zetten en te exploiteren. Analyse van versleutelde criminele communicatie, door middel van recente spraakmakende operaties, heeft aangetoond dat handel vaak afhankelijk is van een web van bemiddelaars en makelaars die producenten, transporteurs en distributeurs met elkaar verbinden. Europese criminele netwerken stimuleren de productie-efficiëntie door gebruik te maken van de knowhow van hun tegenhangers in de Latijns-Amerikaanse drugsproducerende regio’s.

Toenemend geweld en corruptie
Geweld en corruptie, wat al lang voorkomt in traditionele drugsproducerende landen, komt steeds vaker voor binnen de EU. Uit de analyses blijkt dat in sommige EU-lidstaten (België, Spanje, Frankrijk, Nederland) de concurrentie tussen drugsleveranciers is toegenomen, wat heeft geleid tot een toename van gewelddadige botsingen. De groeiende cocaïnemarkt in de EU heeft geleid tot een stijging van het aantal moorden, ontvoeringen en intimidatie, waarbij het geweld oversloeg naar degenen buiten de drugsmarkt (bijv. advocaten, overheidsfunctionarissen, journalisten). Ondertussen heeft de groei van de grootschalige productie van methamfetamine in Europa het potentieel om ‘meer corruptie in de toeleveringsketen aan te drijven, waardoor een parallelle economie ontstaat’. Corruptie is aangemerkt als een belangrijke bedreiging in de EU, waarbij naar schatting bijna 60 procent van de criminele netwerken corruptie als faciliterende factor gebruikt.

Milieuschade, risico’s en kosten
Een prominent transversaal thema in de bevindingen is de milieu-impact van de productie van drugs. Denk hierbij aan het storten van chemisch afval, wat kan leiden tot ecologische schade, risico’s voor de openbare veiligheid en hoge saneringskosten. In de laboratoria voor de productie van synthetische drugs in België en Nederland zijn de afgelopen jaren dodelijke slachtoffers gevallen als gevolg van branden, explosies of verstikking door koolmonoxide of andere giftige dampen.

Corona
Ondanks de ongekende ontwrichting als gevolg van de coronapandemie, zijn de cocaïne- en methamfetaminemarkten in de EU zich blijven ontwikkelen. Uit analyses blijkt dat coronabeperkingen meer werden gevoeld op retail- dan op groothandelsniveau, waar de cocaïnehandel via zeeroutes op pre-pandemische niveaus voortduurde. De drugsmarkten in de detailhandel waren verstoord tijdens de vroege lockdowns, hoewel dealers zich snel aanpasten met behulp van nieuwe methoden (versleutelde berichtenservices, apps voor sociale media, online bronnen en leveringen aan huis). In 2020 was methamfetamine een van de meest in beslag genomen drugs in postzendingen.