Bijna de helft (49 procent) van de decentrale politieke ambtsdragers, zoals burgemeesters, waterschapsbestuurders en Statenleden, heeft het afgelopen jaar te maken gehad met agressie of intimidatie. In 2014 was dit nog 26 procent. 33 procent kreeg te maken met agressie of geweld.

Dat blijkt uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2022 die minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) vandaag naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Daarin staat dat er de laatste twee jaar sprake is van een forse toename, zowel van minder ernstige als ernstig ervaren incidenten. Bruins Slot: “Deze zorgelijke cijfers laten zien dat dat onze burgemeesters, raadsleden, Statenleden en ambtenaren steeds vaker te maken krijgen met bedreiging, agressie en geweld. Dat is onacceptabel. Elk incident is er een te veel. Daarom zet ik zet mij de komende tijd samen met partners als het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur, VNG en veiligheidspartners in voor de weerbaarheid van onze bestuurders, politici en ambtenaren. Voor een goed en betrouwbaar bestuur is een absolute noodzaak dat zij hun werk zonder agressie, intimidatie of andere ondermijnende invloeden kunnen doen.”

Voorzichtige stijging
Zelf geven bestuurders, politici en ambtenaren in het onderzoek aan dat bedreiging, intimidatie en geweld van invloed zijn op hun werkplezier en geestelijke gezondheid. Uit het onderzoek blijkt een voorzichtige stijging van het percentage incidenten waarvan melding wordt gemaakt, van 68 naar 72 procent. Die meldingen maken de omvang van het probleem zichtbaar en maken het mogelijk om, waar nodig, ondersteuning te verlenen aan betrokken personen en hun naasten. De minister hoopt dat deze voorzichtige trend doorzet.

100 miljoen euro voor weerbaarder bestuur
Eerder dit jaar maakte de minister al bekend de komende 10 jaar 100 miljoen euro extra te investeren in het weerbaarder maken van het openbaar bestuur. Het Netwerk Weerbaar Bestuur, waarin BZK samenwerkt met zo’n 30 betrokken partners, zet in op het versterken van het openbaar bestuur tegen de invloed van ondermijning en andere vormen van oneigenlijke druk. Het Ondersteuningsteam (OT) Weerbaar Bestuur – onderdeel van het Netwerk – is er voor decentrale politieke ambtsdragers die te maken hebben gehad met agressie of intimidatie. Na de zomer gaat er per provincie de ‘OT on tour’ van start om de bewustwording rondom weerbaarheid te vergroten bij nieuwe gemeenteraden.

Kleinere gemeenten
Een deel van het extra geld gaat dit jaar naar de ondersteuning van kleinere gemeenten. Ook deze gemeenten hebben te maken met ongewenste beïnvloeding, bijvoorbeeld bij vergunnings- en subsidieaanvragen. Zij missen vaak de capaciteit die nodig is om de organisatie te versterken. De minister stelt daarom in totaal 5 miljoen euro ter beschikking aan de provincies voor de extra slagkracht van deze gemeenten. Hiermee kunnen ze bijvoorbeeld de onderlinge samenwerking versterken en trainingen opzetten om gevallen van ondermijning te herkennen en tegen te gaan.
Ook is er een onderzoek gestart naar andere vormen van financiering van benodigde veiligheidsmaatregelen voor de woningen van bestuurders. Nu moeten zij daar nog financiering voor vragen in de raad.

Ook veilige werkomgeving voor ambtenaren
Met de aanpak Veilig werken zet het ministerie van BZK zich niet alleen in voor het creëren van een agressie- en geweldsvrije werkomgeving voor bestuurders en politici, maar ook voor ambtenaren. Ook zij moeten zonder dwang of oneigenlijke druk hun publieke taak kunnen uitvoeren. Doel is het voorkomen van incidenten, adequaat optreden en goede nazorg in het geval van een incident.
Bruins Slot: “We willen uitdragen dat intimidatie en bedreiging niet normaal zijn, ambtenaren er niet alleen voor staan en het belangrijk is om incidenten te melden. Daarvoor gaan we onder meer de meldingsregistratie verbeteren, trainingen ontwikkelen, processen versterken die kwetsbaar zijn voor ondermijning en oneigenlijke druk, en een aanpak ontwikkelen tegen agressie, geweld en intimidatie via sociale media.”

Minder integriteit
Politieke ambtsdragers kregen tijdens het onderzoek ook de vraag voorgelegd of ze in het afgelopen jaar niet-integer gedrag bij collega-ambtsdragers hebben gezien of vermoed. Het aantal ambtsdragers dat melding heeft gemaakt van dergelijke vermoedens is licht gestegen, met name als het gaat om zaken als belangenverstrengeling of het meestemmen over zaken van persoonlijk belang. Of dat betekent dat er daadwerkelijk minder integer wordt gehandeld of dat de bewustwording groeit, waardoor het eerder wordt opgemerkt, is op basis van het onderzoek niet te zeggen.

Nieuwe wetgeving
De meeste deelnemers aan het onderzoek zijn redelijk goed bekend met de verschillende onderdelen van het integriteitsbeleid. Om de integriteit van decentrale politieke ambtsdragers te vergroten zet BZK onder andere in op nieuwe wetgeving. Onlangs is een wetsvoorstel aangenomen door de Tweede Kamer met daarin een verplichting voor wethouders en gedeputeerden om een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) te overleggen en waarin de regels wat betreft belangenverstrengeling zijn aangescherpt. Het ministerie werkt op dit moment bovendien aan een wetsvoorstel dat een risicoanalyse integriteit verplicht stelt voordat iemand benoemd wordt tot bestuurder. Daarnaast werkt BZK – samen met beroeps- en belangenverenigingen en bestuurdersverenigingen – aan handreikingen, gedragscodes en instrumenten om het gesprek over integriteit binnen organisaties te bevorderen.