De politie en Marktplaats hebben de afgelopen twee jaar intensief samengewerkt om het aantal gevallen van betaalverzoekfraude via het handelsplatform terug te dringen en nieuwe slachtoffers te voorkomen. Hierdoor daalde het aantal gevallen van betaalverzoekfraude met 76,5 procent.

Bij betaalverzoekfraude vraagt de ‘koper’ de verkoper om via een link – die vaak via WhatsApp wordt gestuurd – een kleine betaling (1 cent) of verificatie te doen om te controleren of de verkoper te vertrouwen is. De link in dit nep-betaalverzoek gaat dan naar een nagemaakte website van de bank, Tikkie of iDeal. Daarop kan de zogenoemde koper meekijken als de verkoper de inloggegevens van zijn bank invult. Met die inloggegevens kan de koper daarna betalingen doen vanaf de rekening van de verkoper.

Ook andere platforms
Dergelijke vormen van betaalverzoekfraude vinden plaats op verkoopplatforms zoals Marktplaats, Vinted en Facebook Marketplace. Het cybercrimeteam van politie Limburg kreeg het thema betaalverzoekfraude in 2020 als aandachtsgebied en nam daarmee de regie over dit thema namens de politie. Zo werd er door het team inzichtelijk gemaakt hoe deze nieuwe vorm van cybercrime in zijn werk gaat en is onderzoek gedaan naar de slachtoffers.
Bij deze eerste analyse werd inzichtelijk gemaakt dat bij de meeste aangiftes van betaalverzoekfraude (90% in 2020) het contact via Marktplaats was ontstaan, maar dat de daadwerkelijke oplichting buiten het platform plaatsvond. De oplichter stuurt namelijk het nep-betaalverzoek vaak via een WhatsApp-bericht en vraagt vervolgens op deze link te klikken. Het totale schadebedrag dat op die manier werd buitgemaakt was in deze periode tussen de 500.000 en 800.000 euro per maand, ofwel 500 tot 800 euro per melding.

Opsporing, verstoring en preventie
Sylvia Laurensse van het cybercrimeteam van de politie in Limburg, besloot daarop samen met het Landelijk Meldpunt Internet Oplichting van de politie, contact te leggen met Marktplaats. “Bij het cybercrimeteam doen we niet alleen aan opsporing, maar zetten we ook stevig in op het voorkomen en verstoren van het criminele proces. Een belangrijk onderdeel van die laatste twee aspecten is de samenwerking met het bedrijfsleven. Want alleen kunnen we cybercriminaliteit namelijk niet bestrijden. Door het sluiten van slimme allianties willen we voorkomen en verstoren dat cybercriminelen slachtoffers weten te maken. Voor ons was het dan ook een logische stap om bij het signaleren van een stijging van het fenomeen betaalverzoekfraude via het handelsplatform Marktplaats contact te leggen met deze partij.”

Gijs van der Linden van het Landelijk Meldpunt Internetoplichting geeft aan dat er altijd nieuwe fenomenen blijven ontstaan. “Als die zich voordoen kijken we samen met betrokken partijen welke interventies hierbij het beste passen.”

Inzet van Marktplaats
“Marktplaats wil consumenten en ondernemers een vertrouwde omgeving bieden voor online handel. De aanpak van criminaliteit op het platform heeft daarom continu de aandacht. Dat doen we onder andere door gebruikers te beschermen met technische maatregelen, ze bewust te maken en door dergelijke samenwerking met de politie justitie, toezichthouders en belangenverenigingen”, vertelt Maaike Veeling, woordvoerder van Marktplaats. “De politie deelde informatie over betaalverzoekfraude met ons en vulde dat aan met relevante inzichten in het oplichtingsproces van deze nieuwe vorm van cybercrime waarmee we aan de slag konden.”
Wat opviel in de analyse van het team was dat veel oplichters het eerste contact leggen door te reageren op een advertentie via de chatfunctie van Marktplaats, maar met een excuus het gesprek verplaatsen naar andere berichtenapps zoals WhatsApp. Hierdoor werd het voor het platform onmogelijk om vanaf dat moment nog in te grijpen. De oplichter stuurt het nep-betaalverzoek via WhatsApp en opereert zo buiten de veilige omgeving van het handelsplatform.

Technische maatregelen en tips
“Naar aanleiding van de inzichten van het team hebben wij onder andere technische maatregelen doorgevoerd op het platform, waardoor bijvoorbeeld telefoonnummers van particuliere gebruikers niet langer automatisch zichtbaar worden bij plaatsing van een nieuwe advertentie”, vertelt Veeling. “Gebruikers van het platform moeten nu bewust kiezen om het telefoonnummer zichtbaar te maken en hierbij verplicht een voorlichtingstekst over deze vorm van fraude doorlopen. Daarnaast hebben wij via e-mails en notificaties miljoenen gebruikers voorgelicht over deze vorm van fraude. Voor de inhoud van deze campagne hebben we wederom nauw samengewerkt met het team. Alle belangrijke tips en zijn te vinden op de speciale pagina over betaalverzoekfraude.”
Daarnaast heeft Marktplaats mogelijkheden ingebouwd die kopers en verkopers meer zekerheid bieden. Zo is bij een betaalverzoek via iDEAL kopersbescherming af te spreken. De verkoper krijgt zijn geld dan pas als een koper heeft aangegeven dat hij het gekochte heeft ontvangen.

Aangifte doen loont
Met deze ontwikkeling en verbeteringen, is de samenwerking tussen Marktplaats en de politie nog niet ten einde gekomen. Er wordt al ruim tien jaar door het Landelijk Meldpunt Internet Oplichting van de politie in samenwerking met Marktplaats continu onderzocht hoe fraude via handelsplatformen nog verder teruggebracht kan worden. Sinds 2018 is mede daardoor het aantal aangiftes van online fraude gehalveerd. Aangezien er steeds weer nieuwe vormen van online fraude ontstaan is het verkrijgen van beter inzicht in bankrekeningen van criminelen een belangrijke stap.
Laurensse: “Als politie hebben we een signalerende functie. Inmiddels hebben we ook bij andere handelsplatformen contact gelegd om kennis te delen over de manier waarop deze platformen worden misbruikt door criminelen. Overigens kunnen we die signalerende functie enkel uitvoeren wanneer we een goed informatiebeeld hebben. Dat wordt bepaald door aangiftes. We zien vaak dat mensen uit schaamte of onwetendheid geen aangifte doen. Het is ontzettend belangrijk dat slachtoffers dat wel doen, want juist door die aangiftes krijgen we een fenomeen in beeld en kunnen we de juiste prioriteiten leggen in de opsporing, preventie en verstoring. Dat is waar het allemaal mee begint: het doen van aangifte, wat voor betaalverzoekfraude ook online kan.” Het blijft een aandachtspunt, want de politie ontvangt nog altijd zo’n honderd meldingen per maand.