Schietpartijen op scholen gebeuren vrijwel altijd in het buitenland. Dat wil niet zeggen dat het in Nederland niet kan gebeuren. In 2004 schoot een 16-jarige leerling de conrector van een Haagse school dood. Nederlandse scholen zijn echter niet of nauwelijks voorbereid op dit soort ernstige incidenten, stelt crisisexpert Gert-Jan Ludden.

In een samenleving die steeds onveiliger wordt, worden ook scholen regelmatig geconfronteerd met crisissituaties. Voorbeelden zijn schiet- en steekincidenten, terreurdreiging, digitale ontwrichting, zedendelicten, fraude, infectieziekten en ernstige ongevallen tijdens schoolreisjes. Het zijn tragische gebeurtenissen met veel impact op leerlingen, onderwijzend personeel, ondersteunende medewerkers, familieleden en verwanten. De vraag is of scholen wel voldoende zijn voorbereid op complexe crisissituaties? Het antwoord daarop is ‘nee’. Scholen onderkennen weliswaar de risico’s, maar de gedachte ‘ons zal het wel niet overkomen’ overheerst. Bovendien ontbreekt het veelal aan tijd en geld om hier voldoende aandacht aan te besteden. De scholen hebben veel lering kunnen trekken uit de coronacrisis. Maar van een echte ‘wake-up call’ is geenszins sprake.

Onvoldoende op de bestuurlijke agenda
De meeste scholen in het primair, middelbaar-, en voortgezet onderwijs hebben wel een protocol voor de bedrijfshulpverleningsorganisatie. Daarin besteden zij aandacht aan fysieke veiligheid, Arbo, bedrijfshulpverlening en bijbehorende ontruimingsprocedures. De laatste jaren is aandacht voor sociale veiligheid (pestgedrag, suïcide e.d.) en cybersecurity daaraan toegevoegd.

 ‘repareer het dak van de school als de zon schijnt’.

Deze protocollen bieden echter geen stevige basis voor een diversiteit aan crisistypen in samenhang met een professionele voorbereiding, aanpak en nazorg. Crisisbeheersing staat nog onvoldoende op de bestuurlijke agenda en bij toezichtsorganen is het ook geen gespreksthema. De kennis van de verantwoordelijke functionarissen schiet tekort en er wordt te weinig samengewerkt met hulpdiensten en het openbaar bestuur. Het hoger- en universitair onderwijs heeft de laatste jaren een inhaalslag gemaakt. Maar ook hier is verdere intensivering aan te bevelen.

Geen budget voor verbeterprogramma
Gek genoeg lijken parlementariërs, het ministerie van OCW en de onderwijs koepelorganisaties zich hier niet druk over te maken. Op de vraag ‘moeten hier geen visie en beleidsrichtlijnen voor komen’ is het antwoord steevast: ‘niet nodig: het veld moet het doen’. Dat schiet niet op en is een miskenning en onderschatting van dit belangrijke thema. Ook wordt er door het departement geen budget beschikbaar gesteld voor een verbeterprogramma crisisbeheersing in tegenstelling tot het Ministerie van VWS die dat wel heeft gerealiseerd voor de zorgsector.

Adequate crisisplannen nodig
Voor crisisbeheersing in het onderwijs is meer aandacht nodig. Scholen zullen een adequaat crisisplan moeten opstellen waarin ze beschrijven hoe ze crises aanpakken. Verder is het van belang dat scholen een netwerk onderhouden met hun publieke en private veiligheidspartners. Bij crisisbeheersing gaat het om kennis en kennissen. De Veiligheidsregio is voor de meeste scholen nog een onbekende organisatie en dat is anno 2024 onbegrijpelijk.

‘een ramp op z’n tijd geeft pas richting aan het beleid’

Het is ook opmerkelijk dat de Veiligheidsregio’s zich niet inspannen om de onderwijssector (kwetsbare objecten) te ondersteunen in de crisispreparatie. Onderwijsinstellingen moeten ook beschikken over een professioneel crisisteam dat in stelling wordt gebracht als het daadwerkelijk misgaat. De deskundigheid van functionarissen die hierin een rol vervullen moet op peil zijn. Er zal daarom ook aandacht moeten worden besteed aan het opleiden, trainen en oefenen van deze mensen. Veiligheid is niet alleen iets voor de bestuurstafel, maar een verantwoordelijkheid van allen die binnen de school werkzaam zijn.

Triest
Het zou triest zijn wanneer we pas tot dit inzicht komen na een ernstige school shooting met veel slachtoffers. Schietdrama’s die in de VS, Duitsland en Finland regelmatig voorkomen (recent nog op 2 april 2024 in Finland). Voorspelbaar is dat Kamerleden in voorkomend geval geschokt zijn, het ministerie van OCW met een verbeterprogramma komt en dat alle scholen hun crisisorganisaties beter moeten gaan inregelen. Dit onder het motto van ‘een ramp op z’n tijd geeft pas richting aan het beleid’. Neem dit onderwerp dus uitermate serieus en ‘repareer het dak van de school als de zon schijnt’. Leerlingen en studenten hebben recht op kwalitatief hoogwaardig onderwijs in een zo veilig mogelijke omgeving.

Gert-Jan Ludden.