Op 1 januari 2021 treedt de nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) in werking. Dat is althans de bedoeling, want er zijn nogal wat partijen, zoals brandweer en gemeenten, die de wet niet zien zitten. Onuitvoerbaar, is hun conclusie. Daardoor stijgt de kans dat gebouwen niet langer veilig zijn.

Het is niet voor het eerst dat er trammelant is over de Wkb. Er wordt al zeker twintig jaar over de wet gediscussieerd. In 2017 weigerde de Eerste Kamer over het wetsvoorstel te stemmen, maar die ging precies een jaar geleden alsnog overstag. Ditmaal zijn het de gemeenten, toezichthouders en brandweerkorpsen die willen dat het ontwerpbesluit voor de Wkb wordt aangepast. Zo als het nu is, kan het volgens hen niet naar de Raad van State en de Koning. De partijen zijn het eens dat er een stelsel moet komen waarin de bouwregelgeving beter wordt nageleefd dan in de huidige situatie het geval is. Maar zij zeggen grote zorgen te hebben over de manier waarop de minister dit wil bereiken. De Wkb zou niet uitvoerbaar, handhaafbaar en betaalbaar zijn, schrijven zij aan de Kamer.

Geen vertrouwen
Dat de Wkb op 1 januari zal ingaan, is niet waarschijnlijk. Er zijn te weinig proefprojecten en vertrouwen ontbreekt. Zo vinden de gemeenten dat zij in het nieuwe stelsel te weinig informatie kunnen verkrijgen over bouwprojecten, waardoor zij niet kunnen ingrijpen als zaken verkeerd gaan. Ook betreuren zij het dat er minder geld binnenkomt, omdat de vergunningsplicht overgaat in een meldplicht. Verder vinden zij dat de categorieën bouwwerken niet goed zijn gedefinieerd. Daardoor zou bijvoorbeeld een vuurwerkopslag onder risicoklasse 1 voor woningen kunnen vallen.
Ook de Vereniging Bouw en Woning Toezicht is ontstemd. De Algemene maatregel van Bestuur was er namelijk al, terwijl nog gewerkt werd aan het bestuursakkoord in de lagere regelgeving.

Private kwaliteitsborgers
De Wet kwaliteitsborging is bedoeld om de bouwkwaliteit te verbeteren en de positie van opdrachtgevers te versterken. Zo komen er onder meer private kwaliteitsborgers en een toelatingsorganisatie die kwaliteitsborgers toestemming geeft om het werk van bouwbedrijven te controleren. Daarnaast wordt de aansprakelijkheid van aannemers ten opzichte van particuliere en professionele opdrachtgevers uitgebreid. Daarnaast wordt de aansprakelijkheid van aannemers ten opzichte van particuliere en professionele opdrachtgevers uitgebreid. Branchepartijen vrezen echter dat de wet het doel voorbij zal schieten en alleen maar aanleiding zal geven tot conflicten. Vanwege de gevoeligheden was al besloten de wet gefaseerd in te voeren, zodat eerst gekeken kan worden hoe het met bouwwerken in de lagere risicoklassen gaat.

Ruimtelijke en bouwtechnische componenten
Om de doelen van de Wkb te bewerkstelligen wordt het proces voor vergunningverlening in tweeën opgeknipt. De ruimtelijke component (toets aan omgevingsplan en -veiligheid) loopt via de gemeente. De bouwtechnische component bestaat uit toetsing in de praktijk op het bouwwerk zoals gebouwd. Deze vervangt de papieren toets op het bouwplan. De vergunninghouder wordt verplicht een onafhankelijke kwaliteitsborger in te schakelen die tijdens de bouw toetst op conformiteit met de bouwtechnische voorschriften uit het Bouwbesluit en verklaart of de getoetste onderdelen aan de voorschriften voldoen. Het bouw- en woningtoezicht, zoals gemeenten dat nu uitvoeren, gaat naar marktpartijen. Een verklaring van de kwaliteitsborger zal bij oplevering voorwaarde zijn voor ingebruikname.

De rol van de gemeente
De gemeente blijft verantwoordelijk voor het toezicht op de bestaande bouw en omgevingsveiligheid en blijft het bevoegd gezag. De vergunninghouder legt inhoudelijk verantwoording af aan het bevoegd gezag. Dit doet hij door de risicobeoordeling voor de aanvang van de bouw en het dossier bevoegd gezag tijdens en bij de afronding van het bouwtraject. De risicobeoordeling kan door het bevoegd gezag worden gebruikt om zijn handhavende taak van waarnemen, beoordelen en interveniëren vooraf inhoud en richting te geven. Voor zijn handhavende taak kan het bevoegd gezag, als hij daarvoor in specifieke gevallen aanleiding ziet op basis van deze risicoanalyse en het bijbehorende borgingsplan, tijdens de bouw informatiemomenten en stopmomenten aan de vergunninghouder opleggen.

Proefprojecten
Gemeenten kunnen samen met de aannemer of de architect, kwaliteitsborger en waar mogelijk opdrachtgever proefprojecten uitvoeren. Deze geven dan inzicht in en ervaring met het werken in een nieuw stelsel. Tijdens deze proefprojecten doen alle partijen waardevolle praktijkervaring op en worden mogelijke knelpunten in het stelsel zichtbaar. Deze knelpunten worden door de VNG verzameld en gedeeld met het ministerie van BZK en andere betrokken partijen. Volgens de VNG is het van belang om nu al te starten met proefprojecten en bestuurlijke kaders vast te stellen waarbinnen de proefprojecten worden uitgevoerd. Tot de invoering van de wet wordt ernaar gestreefd om ongeveer 10 procent van de eenvoudigere bouwprojecten als proefproject uit te voeren. In de praktijk wordt dit niet gehaald.