Uit nieuw onderzoek van de NCTV blijkt dat er sprake is van een toename van rechts-extremistisch geweld in West-Europa. In Nederland zien we ook een toename , maar niet van dezelfde omvang als begin jaren ’90.

Het gaat om het NCTV-rapport ‘De golfbewegingen van rechts-extremistisch geweld in West-Europa – Aard, ernst en omvang van de rechts-extremistische dreiging in West-Europa, inclusief Nederland’. Het onderzoek schetst de historische en internationale context van de rechts-extremistische dreiging in Nederland.
Begin jaren ’90 was het erger. Toen vonden op straat in toenemende mate gewelddadigheden plaats tegen onder andere etnische minderheden, joodse doelwitten, homoseksuelen en extreemlinkse actievoerders. Ideologische vernieuwing en gebruik van internet geven de rechts-extremistische scene in West-Europa inclusief Nederland een nieuwe impuls en vergroten de polarisatie tussen rechts-extremisten en hun links- en islamitisch-extremistische tegenstanders, aldus de NCTV.

Internet en sociale media
Dat het rechts-extremisme zich aanpast aan de moderne tijd is geen verrassing. Nieuw is dat internationale ontwikkelingen en thema’s vanwege het internet en sociale media snel door rechts-extremisten worden overgenomen. Daarnaast heeft de opkomst van de alt-right beweging en haar denkbeelden in rechts-extremistische online kringen in de laatste jaren laten zien dat via het internet en de sociale media een ideologische wending binnen het rechts-extremisme snel kan plaatsvinden.

Katalysator
De vluchtelingencrisis vanaf 2015, in combinatie met de al langer levende grieven over de islam en jihadisme, lijken in West-Europa een katalysator van rechts-extremistisch geweld te zijn geweest. In veel West-Europese landen volgde een gewelddadige reactie vanuit rechts-extremistische hoek na een reeks van jihadistische aanslagen. Opvallend punt is dat dit geweld niet uit rechts-extremistische groeperingen hoeft voort te komen, maar dat ook burgers buiten de georganiseerde rechts-extremistische kaders dergelijk geweld met extreemrechtse motieven kunnen toepassen.

Ongeorganiseerde hoek
In Nederland komt rechts-extremistisch geweld vooral uit ongeorganiseerde hoek, van kleine groepjes of personen die niet noodzakelijkerwijs behoren tot een gekende rechts-extremistische organisatie: een beeld dat overeenkomt met het dreigingsbeeld van het rechts-extremisme in de meeste Europese landen. Hoewel er op rechts-populistische webpagina’s nauwelijks openlijke sympathie voor rechts-extremisten is waar te nemen en er niet wordt opgeroepen tot fysiek geweld, hebben xenofobe uitingen en het klimaat dat wordt geschapen op deze fora in sommige gevallen vreemdelingenhaat aangejaagd en zichtbaar gemaakt. De verharding van het rechtse internetdiscours kan een activerende rol hebben op kleine groepen of eenlingen. De recente ontwikkelingen in de VS hebben laten zien waartoe een gepolariseerd debat kan leiden.

Niet-geweldadige dreiging
In Nederland is het nog niet zo ver, maar de AIVD en de NCTV waarschuwen voor de niet-gewelddadige dreiging die uitgaat van rechts-extremistische handelingen zoals het demoniseren van ideologische tegenstanders. Een giftig (online) debat kan leiden tot extremistisch geweld. De (mislukte) rechts-terroristische aanslag in 2016 op een moskee in Enschede paste zowel qua doelwit als daderprofiel (een kleine, snel geradicaliseerde groep) in het Europese sjabloon. Dergelijke aanslagen zijn in de huidige politieke en maatschappelijke gepolariseerde context van Nederland nog steeds voorstelbaar.