De psyche van de fraudeur. Dat was de titel van een symposium over het beperken van fraude en het verhalen van de schade op daders. Ingegaan werd op de rollen van verschillende betrokkenen en op hoe gelegenheid, druk en rationalisatie fraude in de hand kunnen werken.

Het symposium was georganiseerd door Hoffmann Bedrijfsrecherche in nauwe samenwerking met advocatenkantoor Lexence en verzekeraar Allianz Trade. Dagvoorzitter was historicus Daan Nieber, die vertelde dat het woord fraude is afgeleid van de naam Fraus van de Romeinse godin van bedrog. Hij stelde dat ongeveer twee derde van de fraudes gepleegd wordt door mannen, wat ontkend werd door een van de vrouwelijke deelnemers, die meent dat er net zoveel vrouwelijke als mannelijke fraudeur zijn, maar dat vrouwen gewoon slimmer zijn en dus minder vaak betrapt worden.

Vormen van fraude
De keynote was van Marcel Pheijffer van Nyenrode Business University. Hij ging dieper in op de verschillende vormen van fraude, waaronder corruptie, witwassen en cybercrime. Ook noemde hij enkele voorbeelden waarbij voor miljarden euro’s is gefraudeerd. Niet altijd om geld te stelen, maar bijvoorbeeld ook om aandeelhouders een beter beeld te schetsen dan de werkelijkheid. Pheijffer waarschuwde ondernemers om niet te vertrouwen op de accountant, omdat maar een heel klein percentage van de fraudes door een accountant wordt ontdekt. De expert wees ook op het risico dat bepaalde vormen van fraude soms gerationaliseerd worden. Dat zie je vooral bij corruptie. Men beschrijft dat dan in de boeken als commissie, maar het kan resulteren in hoge gevangenisstraffen.

Toenemende schadelast
Volgens de dagvoorzitter zijn fraudeurs meestal jonge mannen die minder dan vijf jaar ergens in dienst zijn, maar de werkelijkheid is volgens Pheijffer een stuk genuanceerder. Hij noemde Roger van Boxtel als voorbeeld, die als bestuursvoorzitter van KPMG gesjoemeld zou hebben met een examen, iets dat na later onderzoek tot de cultuur van deze organisatie bleek te behoren. Zo zijn er tal van vormen van fraude, die zeker niet alleen binnen grote organisaties voorkomen. Ook het MKB kampt met een toenemende schadelast als gevolg van fraude. Daarbij gaat het om diefstal van geld, maar ook van goederen en tijd. Dat laatste vooral sinds bij sommige organisaties thuiswerken de norm is geworden. Thuiswerken zorgt er ook voor dat de binding met de organisatie minder sterk wordt en dat verlaagt de drempel om fraude te plegen.

Frauderisicoinventarisatie
Elke organisatie zou volgens Pheijffer een frauderisicoinventarisatie moeten uitvoeren. Die maakt duidelijk voor welke vormen van fraude een organisatie gevoelig is, zodat op grond daarvan preventieve maatregelen getroffen kunnen worden. Zichtbaar wordt dan ook waartoe fraude kan leiden. Daarbij gaat het uiteraard om economische schade, maar ook reputatieschade, discontinuïteit en een onveilig gevoel onder medewerkers kunnen het gevolg zijn. Zo’n frauderisicoinventarisatie is zeker niet alleen voor grote organisaties bedoeld. Vooral kleinere organisaties gaan regelmatig het schip in vanwege een ongerechtvaardigd vertrouwen in medewerkers. Openheid is volgens de expert de belangrijkste maatregel tegen fraude. Medewerkers moeten het signaleren van fraude kunnen melden, zonder dat dat negatieve consequenties tot gevolg heeft, want ‘zwijgende omstanders’ bieden de beste gelegenheid voor fraudeurs. En gelegenheid is een van de factoren van de fraudedriehoek, die verder bestaat uit druk en rationalisatie. Druk, omdat iemand bijvoorbeeld in de schulden zit. En rationalisatie als ‘de baas doet het ook’.

Na de fraude
Tot slot ging Pheijffer nog in op wat organisaties kunnen doen na het signaleren van fraude. Een intern onderzoek is mogelijk, maar dat is niet onafhankelijk. Een andere mogelijkheid is het inschakelen van de huisaccountant, maar dan kan men zich afvragen waarom die zelf de fraude niet heeft ontdekt. Andere mogelijkheden zijn een forensisch accountant, een particulier recherchebureau of een advocaat. De laatste heeft als voordeel dat hij zich kan beroepen op het verschoningsrecht, al moet men ervoor waken dat een advocaat niet voor zowel het onderzoek als de vervolging wordt ingeschakeld. De advocaat kan uiteraard goede diensten bewijzen als het aankomt op vervolging van de dader en eventueel het terugvorderen van de aangerichte schade. Als laatste werd gewezen op de mogelijkheid om een fraudeverzekering af te sluiten. Een van de voordelen hiervan is dat vooraf preventieve maatregelen getroffen moeten worden, die de kans op fraude sowieso verkleinen. Daarnaast verdient het aanbeveling om een cyberverzekering af te sluiten. Want cyberrisico’s, zoals fraude via phishing, more, wordt lang niet altijd door de fraudeverzekering gedekt.